Moralność ogół norm, zasad, ocen, wzorów, ideałów - zmierzających do regulowania stosunków pomiędzy ludźmi (jednostka - grupa, grupa - grupa). Całokształt zachowań jednostki lub grupy społecznej oceniany wg funkcjonującego systemu norm, zasad moralnych. Najstarsze były normy religijne, następnie pojawiły się normy prawne i obyczajowe.
Prehistoria społeczeństwa: istniał system norm, który spełniał rolę wszystkiego – nie było wyodrębnionych struktur normatywnych jak teraz – normy religijne, obyczajowe. Złożoność życia społecznego prowadzi do wyodrębnienia poszczególnych struktur i systemów normatywnych. Używając określenia moralny nie używamy go w sposób neutralny – zawsze jest ocena. Można powiedzieć, że istnieją zachowania moralne i poza moralne (moralnie obojętne), np. padanie śniegu. Moralność selekcjonuje, identyfikuje zjawiska, fakty społeczne, grupę czynów, działań bądź określeń jako moralne lub niemoralne.
Etyka jest nauka o moralności.
W moralności można charakteryzować:
1. Czyny: jest to zjawisko świadome kierowane wolą; zachowanie, bądź zjawiska, które nie są kontrolowane naszą wolą. Czyny możemy podzielić na działania i zaniechania – nie udzielenie pomocy, niepowiedzenie prawdy.
2. Ludzi (podmiot) – spełniających różne przymioty
3. Formy – uzewnętrznianie się zjawisk moralnych; normy moralne -zasada wyznaczająca za pośrednictwem ogólnych nakazów lub zakazów obowiązek określonego postępowania w danych warunkach.
Rozróżnia się dwa rodzaje norm moralnych jako zasad zachowania się ludzi:
– normy społeczne – regulują stosunki międzyludzkie oraz między jednostką a zbiorowościami społecznymi (np. grupami, klasami, społeczeństwem);
– normy techniczne – regulują proces wytwarzania dóbr materialnych i opanowywania przyrody.
Norma moralna w odróżnieniu od normy prawnej nie jest sankcjonowana przymusem państwowym, ale obyczajem, tradycją, odbiorem w opinii publicznej. Najbardziej rzucają się w oczy – mają sens, gdy będą służyć pewnym wartościom.
- System wartości – do niego dopasowuje się normy moralne i odpowiednie sankcje prawne i moralne
- oceny – sąd wartościujący, wszelka wypowiedź wyrażająca dodatnie lub ujemne ustosunkowanie się wypowiadającego do kogoś lub czegoś. wiążą się z wartościami; istnieją pewne wartości i na ich podstawie dokonujemy oceny; Oceny są uwarunkowane psychicznie i społecznie, zmieniają się historycznie, zgodnie ze zmianami systemów wartości, do których należą.
- ideały: (p.łc. idealis ‘idealny’ z łc. idea, z gr. idéa ‘natura rzeczy, idea’
każde społeczeństwo konstruuje pewne ideały jako wzory do naśladowania; najwyższy cel marzeń i działań człowieka.
- wzór moralny - model idealnego członka danej grupy społecznej, wyznaczony przez zespół norm i wyobrażeń związanych z pełnieniem określonych ról społecznych. Cechy wzoru można osiągnąć, ciężko jest osiągnąć ideał, możemy się tylko do niego zbliżyć.
Sankcja moralna: (łc. sanctio ‘obostrzenie prawa; zastrzeżenie’) element normy określający efekty niezastosowania się adresata do jej treści, także ujemny skutek wynikający z takiego postępowania., np. dezaprobata, niechęć, niepodanie ręki;
Jest rozproszona w przeciwieństwie do sankcji prawnej, która jest skupiona – dokładnie wiadomo jaka kara grozi, za jakie przestępstwo. Katalog sankcji prawnych jest dokładnie określony oraz wskazani są egzekutorzy. Sankcje moralne są rozmyte, kara nidookreślona, wykonawcy przypadkowi i spontaniczni..
ETYKA: synonim pewnego systemu normatywnego, systemu powinności, przykazań, których należy przestrzegać
(z greckiego éthikós – zwyczajny; éthos – obyczaj, zwyczaj),
1. zespół norm i ocen moralnych charakterystycznych dla danej zbiorowości społ. (np. grupy społecznej, klasy, warstwy, środowiska);
2. filozoficzna nauka o moralności, zajmująca się wyjaśnieniem i ustalaniem takich kategorii, jak dobro i zło, odpowiedzialność, sumienie, powinności oraz wytyczaniem zasad i norm moralnego postępowania. Dzieli się na aksjologię (teorię wartości) i deontologię naukę o powinnościach).
Działy filozofii:
1 ontologia - Współcześnie mianem ontologii przyjęło się nazywać jeden z podstawowych działów filozofii zajmujący się teorią bytu, problemami jego natury, sposobami istnienia i przejawienia, stosunkami pomiędzy bytami itp. Obecnie w filozofii występuje tendencja do wyodrębniania ontologii szczegółowych, takich jak: ontologia egzystencjalna, ontologia rozumienia, ontologia nicości, ontologia wartości itp. Jak skonstuowany jest świat? Co to jest? Z czego się składa? Co to jest człowiek?
2 epistemologia dział filozofii traktujący o przedmiocie, treści, procesach, sposobach, granicach i kryteriach poznania ludzkiego; co możemy poznać? Jak daleko możemy poznać? Dzięki czemu poznajemy? Możemy poznać: Boga, przyrodę, człowieka, duszę
3 Aksjologia (z greckiego aksios - wartościowy, cenny, logos - nauka, teoria), ogólna teoria wartości i wartościowania. Bada naturę różnego rodzaju wartości, szczególnie etyczno-moralnych i estetycznych. - ich pochodzenie, sposób istnienia, strukturę i hierarchie, zasady stosowania i funkcjonowania, zmienność w czasie i przestrzeni oraz zależność od innych elementów rzeczywistości ludzkiej i pozaludzkiej, zajmuje się też sposobami ich poznawania. Częścią jest etyka – nie ma dowodu, że jesteśmy etycznie lepsi niż ludzie sprzed XX wieków
KLASYFIKACJA MORALNOŚCI:
Nie ma jednej klasyfikacji – istnieją pod różnymi aspektami:
*historyczna: średniowieczna, renesansowa, współczesna
*socjologiczna: mieszczańska, robotnicza, inteligencka, rycerska
*filozoficzno-historyczna: arystotelowska, odniesienie do filozofa, szkoły filozoficznej
*jakościowo-filozoficzna – eudajmonistyczna, utalitarystyczna, perfekcjonistyczna
*religijna
PODSTAWOWE POJĘCIA I KATEGORIE MORALNE:
1. wartości
2. normy
3. oceny
4. wzory, ideały
Wartość jest najbardziej zasadniczym pojęciem, bez niej pozostałe nie istnieją. Oznacza coś, co - w sensie absolutnym lub na gruncie danego zespołu poglądów - jest cenne i godne pożądania i co stanowi (winno stanowić) przedmiot szczególnej troski oraz cel ludzkich dążeń, a także kryterium postępowania człowieka. Wskazanie i powiedzenie, że jest to wartość moralna – zdrowie, majątek, mienie, sława, sprawiedliwość, uczciwość. Każdy system porządkowany jest według pewnej hierarchii. Określenie hierarchii wartości polega na przypisaniu wartościom stopnia ważności. Do ujawnienia takiej hierarchii dochodzi najczęściej w sytuacji konfliktowej. Na przykład dla kogoś wartość stanowi rodzina i kariera zawodowa, ale dopiero w sytuacji gdy osoba ta musi wybierać można stwierdzić co jest dla niej ważniejsze. Wartość można zrelatywizować. Fundamentalne znaczenie filozoficzne ma kwestia sposobu istnienia wartości oraz to, czy przysługują one przedmiotom obiektywnie, niezależnie od podmiotowej oceny, czy subiektywnie, wyrażając partykularne i uwarunkowane różnymi okolicznościami postawy grup lub jednostek (relatywizm).
NORMY MORALNE:
Jest niczym innym jak formą wpływania na czyjeś zachowania; każda norma chce na nas wymusić jakieś zachowanie. Normy mają charakter językowy. Normy, dyrektywy są szczególnego rodzaju zdaniami, które wypowiada się używając słów: powinien, musi, należy, trzeba, mają zatem postać nakazów bądź zakazów, wypowiadanych z różnym stopniem kategoryczności. Przykłady: 1.Nie zabijaj. 2.Bądź grzeczny. 3.Zabrania się szerzyć w prasie oszczerczych wiadomości. 4.Powinieneś być punktualny. 5.Sędzia powinien być niezawisły. 6.Nie będziesz miał bogów cudzych przede mną. Podaj inne przykłady norm.
Normy nie są zdaniami oznajmującymi, nie są zdaniami w sensie logiki, nie mogą zatem być oceniane w kategoriach prawdy i fałszu. Nie możemy wykazywać zatem ich prawdziwości ani też ich falsyfikować, czyli wykazywać ich fałszywości. Nie ma sensu zastanawiać się czy zdanie „wszyscy powinni być uczciwi” albo „trzeba zreformować gospodarkę” jest prawdziwe czy nie. Normy można próbować uzasadniać, propagować, zwalczać.
Normy odkodowuje się z całości tekstu prawnego hipoteza – sankcja – teza. Norma to akt normowania, akt twórczy (prawodawca tworzy coś w świecie nas otaczającym, reguluje coś do czego należy się przystosować – koncepcja ta jest poprawniejsza od strony filozoficznej.
Norma to fragment ogólnych dyrektyw – każda forma wpływania na czyjeś zachowanie; jej szczególnym przypadkiem jest norma; zamknij okno – nie jest to norma, to wskazanie, ale jednocześnie dyrektywa. Norma – jeżeli... to powinieneś.... W tekstach prawnych zwroty modalne „powinien” osłabiają wymowę danego zakazu. NORMY MORALNE są formułowane bezpośrednio w formie rozkazu – nie zabijaj, nie kradnij, mają charakter aksjologiczny.
Normy stanowione, kryją jakiś autorytet, aparat przymusu; sankcja jest skupiona
Normy aksjologiczne – istnieją ze względu na reprezentowaną wartość; biorą się od Boga, ich zadaniem jest odkryć normy, nakazy
Kryteria rozróżnienia normy moralnej od innych:
1. psychologiczne: poczucie wyrzutów sumienia, psychologiczne odczucia; zjawiska, które zachodzą w naszej psychice przy zjawiskach normatywnych. Pozwala wyodrębnić normy jako normy moralne. Odczucia psychologiczne towarzyszą zdarzeniom normatywnym i pozwalają je określić jako powinnościowe, nakazane, zakazane.
2. socjologiczne: są pewne zachowania, które wywołują w danej społeczności aprobatę lub dezaprobatę (pozwala to wyodrębnić normy moralne). Badacz może wchodzić w daną społeczność, obserwuje, bada od środka, staje się członkiem danej społeczności; INTERNALNE podejście socjologiczne. – od razu pozwala identyfikować normę moralną. Badać może także z zewnętrznej perspektywy; perspektywa do badania norm jest ważna żeby uchwycić pewne elementy; perspektywa zanegowania, odrzucenia wszytkiego jest potrzebna by na nowo spojrzeć, pozwala to uchwycić pewne osobliwości – EXTERNALNE podejście socjologiczne; ten punkt widzenia pozwala uchwycić inne osobliwości, nie zawsze pozwala od razu uchwycić tę norę.
3. Treściowe: wówczas gdy mamy ustalony katalog wartości, jeżeli normy są skatalogowane to są to normy moralne; jeśli norma służy temu katalogowi, jest to norma moralna
4. Systemowe: jest normą moralną jeśli należy do systemu norm moralnych; jeśli mamy ustalony w danej grupie system norm moralnych i gdy dodano kolejne harmonizujące z tym systemem, to zostaje zaakceptowana .Musimy założyć, że istnieje jakiś katalog norm moralnych, jeśli więc jakaś norma tu pasuje, to jest normą moralną.
RELATYWIZACJA NA SYSTEM DÓBR I NORM MORALNYCH
Interpretacja, rozumienie pewnych zachowań, uzasadnienie do przestrzegania norm jest inna; chęć przestrzegania może wynikać z egoizmu – bo wtedy temu komuś stanie się coś złego; Interpretując czyjeś zachowanie nie możemy ocenia go pochopnie – zachowanie obiektywnie moralne podyktowane egoizmem czy traci moralność. Czy czyn obiektywnie słuszny podyktowany względami egoistycznymi jest czynem moralnym, czy tracą przymiot moralności
3 podst. formuły normy moralnej:
1 postępuj tak, aby twoje zachowanie nie przyniosło nikomu szkody – f. minimalistyczna
2 . postępuje tak, aby twoje zachowanie zmniejszyło cierpienie innych
3.postępuj tak, aby zwiększać szczęście innych – f. maxymalistyczn
Można je zastosować do każdego nowego zachowania. System norm prawnych jest systemem minimalistycznym, bo realizuje najsłabszą formę normy moralnej
Inne systemy (np. religijne) – domagają się maxymalistycznej formuły
OCENY MORALNE: zawsze kojarzą się z pojęciem dobra i zła; ocena moralna od strony socjologicznej – aprobata, dezaprobata; przenika każdą dziedzinę naszej aktywności – nie ma etycznie neutralnych czynów człowieka; normy i oceny moralne mają charakter nadrzędny do innych ocen. Ze strony moralności oceniamy dane normy ;
IDEAŁY, WZORCE są w każdej społeczności i wspólnocie; są uosobieniem roli społecznej, tworzy sobie ideał człowieka i nadaje mu pewne cechy, stawiamy mu wymogi, normy. Ideały są budowane w ten sposób, że nie są możliwe do realizacji; Wzorzec lepiej jest z realizacją; ta rola społeczna jest zrealizowana w taki sposób, że jest możliwa do zrealizowania.
ETYKA
1 OPISOWA – zajmuje się opisem rzeczywistości zjawisk moralnych – wartości, normy, ideały, wzorce, oceny oraz motywacja i dyspozycja
*psychologia moralności: ostatnio kryzys, brakuje wizji rozwojowej w zakresie psychologii, ogólnej teorii; zajmuje się zjawiskami moralnymi – jak dochodzi do sformułowania oceny? Problematyka motywów naszego postępowania, problematyka istnienia zmysłu, intuicji moralnej; kategorie przeżyć i dyspozycji moralnych, typy osobowości, problem patologii moralności; może się objawiać w formie niewrażliwości lub nadwrażliwości moralnej.
*socjologia moralności – zajmuje się badaniem systemów moralnych, jak one działają, funkcjonują w społecznościach, jak się miewają w danej społeczności; jakie są mechanizmy funkcjonowania moralności i zjawisk moralnych – z czego się biorą, jak wpływają na społeczeństwo;
*filozofia moralności: zajmuje się problematyką ontologia, epistemologią; jak istnieją normy moralne, jak je można poznać; uzupełnia te obszary niewiedzy zostawione przez socjologię i psychologię
Zdroworozsądkowe tłumaczenie próbuje się dostarczyć do każdej normy moralnej. Mogą być to teorie, wyjaśnienia ekonomiczne; dla społeczności ważniejsze jest rozwiązanie problemu społecznego, a nie odkrycie prawdy. Dowody były różne, poszukiwanie, postępowanie dowodowe – odkrycie prawdy obiektywnej
Być może dojdzie do załamania najważniejszych paradygmatów – nie chodzi o dojście do prawdy, a do rozwiązania problemów społecznych (chcemy tylko załatwić sprawę), np. system sprawiedliwości chodzi czasem o skuteczność, zmienia swoje znaczenie; ; KOSZT SPOŁECZNY – każda decyzja to koszt społeczny; chodzi o to, by go minimalizować
2 NORMATYWNA: mówi jak postępować, pokazuje wzory i ideały normatywne, jak mamy żyć, jak żyją inni. Wszystkie etyki starożytności były normatywne; różni filozofowie w różnych epokach i systemach mieli odmienne podejście i spojrzenie:
· systemy deontologiczne – oparte na normach
· systemy aksjologiczne – oparte na wartościach
· etyka zawodowa buduje się przez odpowiedzialność – etyka lekarska – skazanie obowiązków lekarskich
ETYKA ŚRODOWISKA= CZŁOWIEKA – próbuje konstruować systemy wartości niezależnie od wartości gatunkowej. człowiek Nie jest szczególnym gatunkiem
ETYKA MATERIALNA – wszystkie te systemy konkretnie określają pewne wartości do których mamy zmierzać. Często wartości są zmienne – kryterium jest użyteczność;
ETYKA FORMALNA:nie określa wartości konkretnie, ale abstrakcyjnie. Konstuuje tylko formalny nakaz szukania czegoś dla nas – to my mamy sami wybrac formułę, np. Kant – postępuj tak, jakbyś chciał, aby w ten sposób postępowoano wobec ciebie.
ETYKA STOSOWANA: rozwiązywanie konkretnych sytuacji, weryfikuje czy system wartości z etyki normatywnej sprawdzają się w postępowaniu – jak to wygląda w praktyce. W pewnym okresie czasu – pewne teorie mogły być nie stosowane, lecz po pewnym czasie się odnajdują.
RELATYWIZM ETYCZNY:
Występuje w 3 aspektach:
1. aksjologicznym – przekonanie, że pewne wartości społeczne są zmienne w zależności do jakiej grupy się odnosimy; w pewnej społeczności pewne zachowania są naganne a w innej nie; konflikt wartości a nie wiedzy, dlatego taki trudny;
2. Metodologiczny – wszelkie uzasadnienia systemu norm moralnych mają zawsze charakter względny – relatywizowanie przyjętych systemów wartości;
3. Kulturowy – porównuje się systemy kulturowe
4. Sytuacyjny – Fletcher – teolog, wartości moralności mogą obowiązywać w pewnej sytuacji, a w pewnej nie; wszelkie wartości i normy etyczne są sytuacyjnie zrelatywizowane; wszystko zależy od sytuacji, w której się znajdujemy ; radykalni zwolennicy mówią, że wszystko podlega relatywizmowi, do każdej normy można znaleźć sytuację usprawiedliwiającą; zwolennicy wersji umiarkowanej – są pewne wartości, których trzeba zawsze przestrzegać – wartość absolutna; np. dla Fletchera była to miłość bliźniego – jej nie można naruszać
STOSUNEK PRAWA MORALNOŚCI
Ocena moralna;
1. ocena intencji danego czynu – dobry – w dobrej intencji, słuszny – spełnia wymogi danej normy moralnej; niesłuszny
2. ocena celowości czyjegoś zachowania
czyn słuszny może wynikać ze złej intencji, czyn niesłuszny może wynikac z intencji dobrej;
Prawo, będąc zespołem reguł postępowania ludzi, nie jest jedynym regulatorem zachowania się pewnych grup społecznych. Zajmuje niewątpliwie bardzo ważne miejsce, jednak w pewnych sytuacjach ktoś może ...
mr.bump