Osteologia.rtf

OSTEOLOGIA

(J.W.)

Budowa ogólna kości :

              Kość (os) jest głównym elementem części biernej narządu ruchu. Anatomicznie kość jest zbudowana z dwóch składowych : istoty zbitej (substantia compacta) na zewnątrz, oraz istoty gąbczastej (substantia spongiosa) leżącej do wewnątrz. W kościach płaskich np. cza­szki między dwiema warstwami istoty zbitej występuje tzw. śródkoście (diploe).

              Wewnątrz kości znajduje się przestrzeń zwana jamą szpikową (cavitas medullaris). Jama ta jest wyścielona przez łącznotkankową błonę zwaną śródkostną (endosteum).

              Jama szpikowa zawiera szpik kostny (medulla ossium); są dwa rodzaje szpiku kost­nego : szpik kostny czerwony (medulla ossium rubra) zbudowany w przeważającej masie z elementów morfotycznych tzw. komórek pnia (STEM), które stanowią źródło dla różnico­wania się w różne linie krwinek (białe, czerwone i płytki) oraz szpik kostny żółty (medulla ossium flava), który występuje w wieku dorosłym i powstaje na skutek zastępowania elemen­tów morfotycznych przez tkankę tłuszczową. Naturalnie erytropoeza (krwiotworzenie) u do­rosłych musi być utrzymywane na pewnym stałym poziomie zależnym od potrzeb danej chwili, ale zachodzi ona jedynie w niektórych kościach : np. łopatki, mostek, talerze kości biodro­wych, kości sklepienia czaszki, nasady kości długich, kręgi, żebra. Istotna jest znajomość wy­stępowania szpiku czerwonego u dorosłych, dla celów diagnostycznych (pobieranie szpiku do badań).

              Od zewnątrz kość jest pokryta okostną (periosteum). Jest to łącznotkankowa błona zawierająca komórki kościotwórcze (osteoblasty) i komórki kościogubne (osteoklasty). Dzięki nieustannej działalności ww. komórek kość jest w stanie równowagi dynamicznej (jest stale niszczona i odbudowywana). Procesy te podlegają "grze hormonalnej", stąd w przypadku szczególnych niedoborów niektórych substancji dochodzi do nadmiernej zabudowy, bądź nisz­czenia kości.

              Okostna jest odpowiedzialna za wzrost kości na grubość oraz za gojenie kości. Nato­miast wzrost kości na długość jest wynikiem działalności chrząstek przynasadowych (cartilagines epiphysiales). Stąd (przynajmniej teoretycznie) możliwość w ingerencję procesu wzrostu osobnika istnieje do momentu skostnienia chrząstek nasadowych.

Kostnienie :

              W ostatecznej postaci kości występują najpóźniej ze wszystkich układów. Rozwój od­bywa się dzięki komórkom kościotwórczym (osteoblastom), które są komórkami mezenchymy (zarodkowej tkanki łącznej). Łączą się one wypustkami tworząc sieci i wydzielają włóknistą istotę podstawową (osteoid). Przez wydzielanie soli wapniowych istota podstawowa prze­kształca się w zwapniałą istotę kostną. Część komórek zostaje "obmurowana" - uwięziona (osteocyty) i tym samym etap wytwarzania beleczki się kończy. Wytwarzanie nowej warstwy zachodzi dzięki komórkom na powierzchni (kość rośnie przez przywarstwianie). Jednocześnie kość jest niszczona (osteoklasty "wgryzając się" w tkankę kostną tworzą tzw. zatoki erozyjne)

Kość rozwija się na podłożu zarodkowej tkanki łącznej (mezenchymy) lub chrząstki.

1). kostnienie na podłożu łącznotkankowym : osteoblasty wytwarzają istotę kostną, a miejsce tkanki łącznej, w której to zjawisko zachodzi, mętnieje, staje się nieprzezroczyste = punkt kostnienia. Beleczki kostne odchodzą od punktu kostnienia promieniście, trójwymiarowo, a na powierzchni powstaje wciąż nowa tkanka łączna (kość grubieje). Tkanka łączna otaczająca kość przekształca się w okostną.

              Na podłożu łącznotkankowym powstają tzw. kości okładzinowe : np. kości sklepienia i ścian bocznych czaszki, większość kości twarzy, obojczyki.

2). kostnienie na podłożu chrzęstnym : w tym rodzaju kostnienia chrząstka służy za model, dokoła którego i wewnątrz którego występuje zjawisko rozbudowy kości i równoczesnego niszczenia chrząstki od wewnątrz. Nigdzie nie występuje bezpośrednia przemiana chrząstki w kość.

Zawsze chrząstka zostaje zniszczona najpierw, a następnie na jej miejsce powstaje kość. Przed zanikiem chrząstki (uszkodzonej wskutek zaburzeń w odżywieniu) zostają w niej złożone sole wapniowe = punkt kostnienia. W rozwoju na podłożu chrzęstnym występują rów­nolegle dwa zjawiska : kostnienie ochrzęstne i kostnienie śródchrzęstne.

              Znaczna liczba kości kostnieje na podłożu chrzęstnym : np. kości podstawy czaszki, kosteczki słuchowe (bez wyrostka przedniego młoteczka), wyrostek rylcowaty kości skronio­wej, kość gnykowa, kręgi, żebra, mostek, kości miedniczne, kości kończyn.

Podział kości :

              Pod względem kształtu odróżniamy :

1). kości długie (ossa longa) - w których jeden z trzech wymiarów przewyższa znacznie po­zostałe. W budowie takiej kości wyróżniamy : trzon (corpus), koniec bliższy (extremitas proximalis) - "bliższy" oznacza : bliższy tułowia, koniec dalszy (extremitas distalis). Końce inaczej mogą być określane jako nasady (epiphysis). Trzon zawiera jamę szpikową wypeł­nioną szpikiem. Przykład kości długiej : k. udowa, paliczki, piszczel, k. ramienna.

2). kości płaskie (ossa plana) - wydłużone w dwóch kierunkach, bardzo znacznie spłasz­czone w kierunku trzecim. Przykład kości płaskiej : łopatka, mostek, kość ciemieniowa.

3). kości krótkie (ossa brevia) - są tam gdzie silna budowa wiąże się z ograniczoną ruchomo­ścią. Mniej więcej równo rozwinięte we wszystkich trzech kierunkach. Przykład kości krótkiej : kość czworoboczna większa, k. trójgraniasta, k. łódeczkowata (nadgarstek).

4). kości różnokształtne (ossa multiformia) - obejmują te kości, których nie da się zaliczyć do żadnej innej grupy. Przykład kości różnokształtnej : kręgi.

5). kości pneumatyczne (ossa pneumatica) - zawierają przestrzenie wysłane błoną śluzową i wypełnione powietrzem. Przykład kości pneumatycznej : kość czołowa, k. klinowa, szczęka

Rozwój połączeń kostnych :

              W rozwoju kośćca wyróżniamy trzy stadia : błoniaste, chrzęstne i kostne. Pasma me­zenchymatyczne będące pozostałością stadium błoniastego szkieletu łączą poszczególne części szkieletu chrzęstnego - w ten sposób powstają połączenia ścisłe. W 4-tym miesiącu życia pło­dowego w materiale łączącym części embrionalnego szkieletu powstają szczelinowate jamki (np. spojenie łonowe). Powiększając się tworzą jamy stawowe, natomiast części zewnętrzne pierwotnego materiału łączącego zachowują się i tworzą torebkę stawową.

PODZIAŁ POŁĄCZEŃ :

              Z rysu rozwojowego połączeń kości wynika, że występują w ustroju w dwóch zasad­niczych postaciach : jako połączenia ścisłe i wolne (in. ruchome, maziowe, stawy).

Połączenia ścisłe (synarthroses)

              Łączenie elementów odbywa się tu poprzez tkanki i w zależności od rodzaju tkanki dzielimy połączenia ścisłe na :

1). więzozrosty (syndesmosis)

2). chrząstkozrosty (synchondrosis)

3). kościozrosty (synostosis)             

Więzozrost ( syndesmosis s. junctura fibrosa) występuje w czterech postaciach :

a). więzozrost włóknisty (syndesmosis fibrosa), w którym połączenie tworzą kolagenowe (klejodajne) pasma łącznotkankowe, np. błona międzykostna przedramienia.

b). więzozrost sprężysty (syndesmosis elastica), występują w nim włókna sprężyste zamiast klejodajnych, np. więzadła żółte (więzadła międzyłukowate).

c). szew (sutura), gdzie między łączącymi kośćmi występuje cienka, ale bardzo mocna war­stwa tkanki łącznej. W zależności od kształtu łączących się brzegów odróżniamy :

- szew gładki lub płaski lub prosty (sutura plana s. levis), gdy powierzchnie łączących się kości są płaskie np. szew podniebienny pośrodkowy .

- szew łuskowy (sutura squamosa), gdzie powierzchnie kości zachodzą na siebie dachówko­wato np. połączenie łuski kości skroniowej z kością ciemieniową.

- szew piłowaty lub zębaty (sutura serrata), naprzemiennie ułożone ząbki i zagłębienia jednej kości wchodzą w analogiczne kości drugiej, np. szew wieńcowy.

- wklinowanie (gomphosis), umocowanie korzenia zęba w ścianie zębodołu dzięki wąskiej warstwie tkanki łącznej. Jego odmianą jest szew rozszczepiony (schindylesis), gdzie ostry brzeg jednej kości wnika w zagłębienie drugiej , np. dziób kości klinowej ze skrzydłami lemie­sza.

Chrząstkozrost (synchondrosis s. junctura cartilaginea) polega na połączeniu elementów za pomocą warstwy chrzęstnej. Rozróżniamy dwa rodzaje chrząstkozrostu :

a). chrząstkozrost włóknisty np. krążek międzyłonowy, krążek międzykręgowy

b) chrząstkozrost szklisty np. chrząstkozrost mostkowo-żebrowy żebra I.

Spojenie łonowe (symphysis pubica) nie jest klasycznym chrząstkozrostem, ze względu na następujące cechy :

- czasem występująca jamka

- więzadła

- krążek międzyłonowy (discus interpubicus)

- dwie powierzchnie spojeniowe (facies symphysiales)

Kościozrost (synostosis) powstaje z wiekiem przez kostnienie obu poprzednich postaci, np. kostnienie szwów czaszki, k. krzyżowa.

STAWY in. POŁĄCZENIA MAZIÓWKOWE (ARTICULATIONES s. JUNCTURAE SYNOVIALES) :

              Są to najbardziej ruchome połączenia. W każdym stawie  występują elementy stałe :

1. wolne, pokryte chrząstką powierzchnie stawowe (facies articulares)

2. torebka stawowa (capsula articularis)

3. jama stawowa (cavitas articularis)

              Powierzchnie stawowe bywają płaskie, wypukłe i wklęsłe. Powierzchnie wklęsłe sta­nowią panewkę stawową, a wypukłe główkę stawową. Powierzchnie stawowe na ogół są pokryte chrząstką szklistą, rzadziej włóknistą.

              Torebka stawowa łączy elementy stawowe i odgranicza staw od otoczenia. Odróż­niamy w niej zewnętrzną błonę włóknistą (membrana fibrosa) i wewnętrzną błonę ma­ziową (membrana synovialis). Błona maziowa wytwarza maź stawową (synovia).

              Jama stawowa jest szczelinowatą przestrzenią wypełnioną mazią.

Oprócz stałych elementów występujących w każdym stawie, wyróżniamy także elementy nie­stałe, występujące w niektórych stawach :

1. więzadła stawowe (ligamenta articularia), silne pasma łącznotkankowe będące zgrubieniami błony włóknistej torebki stawowej. Czynność : wzmacniają torebkę stawową, przytrzymują elementy stawu w prawidłowym położeniu, zabezpieczają kierunek ruchu w stawie, przeciw­działają oddalaniu się końców stawowych od siebie. Np. staw łokciowy.

2. obrąbki stawowe (labra glenoidalia), zbudowane z chrząstki włóknistej, w postaci pierście­nia całkowitego lub częściowego tworzą przedłużenie panewki stawowej, na której brzeg są nałożone. Czynność : powiększają i pogłębiają panewkę, służą jako ochrona przed uderze­niami główki. Np. staw ramienny.

3. krążki stawowe (disci articulares), twory z chrząstki włóknistej dzielące jamę stawową na dwie komory, zrośnięte na obwodzie z warstwą włóknistą torebki stawowej. Czynność : służą jako "zderzaki" dla powierzchni stawowych, dopasowują nieregularne powierzchnie stawowe, służą za przesuwalne powierzchnie stawowe. Np. staw skroniowo-żuchwowy.

4. łąkotki stawowe (menisci articulares), podobne do poprzednich, jednak nie tworzą całkowi­tej przegrody jamy stawowej, a jedynie częściową. Mają półksiężycowaty kształt, o klinowa­tym przekroju. Czynność : jak wyżej. Np. staw kolanowy.

5. fałdy maziowe ( plicae synoviales), często wypełnione tkanką tłuszczową tworząc wtedy ciała tłuszczowe (corpora adiposa), wypełniają tzw. martwą przestrzeń stawu. Np. staw kola­nowy.

6. kosmki maziowe (villi synoviales), powiększają wewnętrzną powierzchnię "produkcyjną" błony maziowej. Np. staw kolanowy.

7. kaletki maziowe (bursae synoviales), uchyłki błony maziowej na zewnątrz jamy stawowej. Czynność : ułatwienie ślizgania się ścięgien, czy mięśni. Np. staw kolanowy.

8. trzeszczki (ossa sesamoidea), elementy kostne lub chrzęstne włączone w ścięgna mięśni. Czynność : zmieniają kierunek działania siły mięśnia. Największą trzeszczką jest rzepka.

Np. staw kolanowy.

PODZIAŁ STAWÓW :

Stawy dzielimy ze względu na :

a).  kształt powierzchni stawowych

b).  ilość elementów budujących dany staw ( proste, gdy dwa elementy lub złożone). Np. sta­wem prostym jest staw międzypaliczkowy, stawem złożonym jest staw łokciowy.

c).  ruchomość, czyli ilość osi ruchu (stawy jedno-, dwu-, i wieloosiowe)

Stawy jednoosiowe :

1. staw zawiasowy (ginglymus), główka stawowa ma kształt bloczka, a panewka jest negaty­wem główki. Oś ruchu jest ustawiona poprzecznie do osi kości długich wchodzących w skład stawu. Ruchy : zgięcie (flexio) i prostowanie (extensio). Cechą charakterystyczną stawu za­wiasowego jest występowanie więzadeł pobocznych. Przykład : stawy międzypaliczkowe, staw ramienno-łokciowy.

2. staw obrotowy (articulatio trochoidea), cylindrycznie ukształtowana główka porusza się jak czop w łożysku. Oś stawu przebiega wzdłuż długiej osi kości. Ruchy : obrotowe (rotatio). Przykład : staw promieniowo-łokciowy bliższy.

Stawy dwuosiowe :

3. staw śrubowy (articulatio cochlearis), ruch obrotowy dokoła osi podłużnej łączy się z rów­...