2. FILOZOFIA
Definicje.
07.03.2009
FILOZOFIA – nie ma jednej powszechnie przyjętej definicji. Gdy się uwzględni różnorodność faktów składających się na dzieje filozofii zrozumiała staje się trudność w jej definiowaniu.
DZIEJE – zbiór zdarzeń; wynikiem ich opisu jest HISTORIA. Dzieje są czymś jednorazowym, wspólnym dla wszystkich. Historia zaś to opis oparty na subiektywnej wizji.
Historycy są zgodni co do tego, że opisujący dzieje dostrzegają w nich różnorodne problemy (pytania), metody i koncepcje filozoficzne.
PROBLEM – pytanie filozoficzne (np. Jaki jest sens życia? Czy człowiek posiada wolną wolę? Czy śmierć biologiczna oznacza kres istnienia?)
METODA – sposób uzyskiwania i uzasadniania odpowiedzi na pytania filozoficzne.
KONCEPCJA – spójny zespół poglądów, w którym są sformułowane odpowiedzi na pytania postawione w punkcie wyjścia filozofowania (np. filozoficzna koncepcja człowieka – gdy pytania dotyczą człowieka).
Historycy dostrzegają różne koncepcje filozofii opracowane w dziejach, szkoły filozoficzne i kierunki.
KONCEPCJA FILOZOFII – pogląd na filozofię, czyli rozstrzygnięcie co do jej przedmiotu, problematyki, metody, celów, zadań.
SZKOŁA FILOZOFICZNA – zawsze jest twórca szkoły, który formułuje wyjściową koncepcję filozoficzną, a czasami ogłasza również koncepcję filozofii, którą realizuje. Przez co najmniej kilka pokoleń grupa filozofów świadomie nawiązuje do owego twórcy (np. wygłaszanie i bronienie jego koncepcji – szkoła taka ma charakter apologetyczny; nawiązywanie krytyczne). Szkoła ma często charakter zinstytucjonalizowany (np. szkoła platońska, szkoła sceptyków).
KIERUNEK, NURT, PRĄD FILOZOFICZNY – wyróżnia się je zawsze pod względem problemów filozoficznych (pytania o źródła naszej wiedzy); w jednym nurcie uwzględnia się wszystkich filozofów (koncepcje, szkoły filozoficzne), którzy na określone pytanie odpowiedzieli w ten sam sposób (np. źródłem wiedzy jest doświadczenie – nurt empiryzmu; źródłem wiedzy jest rozum – nurt racjonalizmu).
Historycy dostrzegają różne typy filozofii w dziejach.
TYPY FILOZOFII – sposoby filozofowania; zwykle wyróżnia się ich kilka patrząc na całość dziejów; współcześnie wyróżnia się m.in.:
§ FILOZOFIE TYPU RACJONALISTYCZNEGO:
· filozofia klasyczna – klasyczna, bo uformowana w greckiej klasycznej filozofii, ale również dlatego, ponieważ jest wzorcowa, będąca punktem odniesienia dla innych sposobów filozofowania (dziś powoli zanika ponieważ jest bardzo wymagająca). Cechy filozofii klasycznej: maksymalistyczna (wymaga się od niej, by odpowiedziała na każde pytanie), systemowa (celem filozofowania jest zbudowanie systemu filozoficznego), racjonalistyczna (w znaczeniu racjonalizmu metodologicznego (zw. postulatem krytycyzmu); wymaga się od filozofii, by wygłaszała twierdzenia wyłącznie dobrze uzasadnione);
· filozofia scjentystyczna (zw. naukową – szczególnie w Polsce) – według zwolenników (m.in. Ajdukiewicz, Ossowski) tej filozofii poznanie wzorcowe to poznanie naukowe, filozofia jest wartościowa o ile potrafi zbliżyć swe metody i wyniki do nauki; pojawiła się na przełomie XII/XVIII wieku;
· filozofia lingwistyczna – należy do filozofii minimalistycznych (niewiele się od niej wymaga); według jej zwolenników (np. szkoła w Anglii, lwowsko-krakowska) filozofię należy skupić na analizach języka; korzysta się tu głównie z logiki; celem tej filozofii jest uściślenie i ustalenie języka filozoficznego.
§ FILOZOFIE TYPU IRRACJONALISTYCZNEGO – należy do nich wiele szkół i nurtów:
· mistycyzm – według tego nurtu posiąść prawdę można nie rozumem, ale praktykami mistycznymi;
· egzystencjalizmy – celem filozofii jest opis kondycji ludzkiej, cech egzystencji (np. Heidegger, Sartre, Camus);
· szkoły i nurty wprost antyracjonalistyczne – według nich postulaty racjonalizmu szkodzą; kładą nacisk na ekspresję i impresję (np. postmodernizm zw. antyfilozofią – Derrida, Rorty).
Wobec tej różnorodności problemów, metod, koncepcji filozoficznych i filozofii, szkół, nurtów i typów filozofowania nie da się podać zwięzłej definicji filozofii. Pytanie Co to jest filozofia? jest źle postawione – mówiąc dokładniej jest nietrafne, kryje bowiem fałszywe założenie, że jest jedna filozofia. W tej sytuacji lepiej byłoby mówić o naukach, dyscyplinach filozoficznych.
Podstawowe, ogólne (są w nich stawiane ogóle pytania) są 3 dyscypliny filozoficzne:
OGÓLNA PROBLEMATYKA:
Co stanowi ostateczną rację (następstwo) bytu?
Przyczyna (w logice wskazuje się twierdzenie, z którego dane założenie wynika).
Jakie są kategorie (rodzaje) bytu?
Są to m.in.:
§ byty materialne i niematerialne;
§ byty fizyczne (istniejące w czasie i w przestrzeni) i niefizyczne – byty fizyczne obejmują byty materialne:
§ byty konkretne (byt, który da się wskazać) i abstrakcyjne (np. kolor);
§ byty rzeczywiste i fikcyjne (wymyślone);
§ byty realne (istniejące w czasie lub przestrzeni, np. bytem istniejącym w czasie, poza przestrzenią jest myśl – porówn. byty fizyczne) i idealne (byty nieistniejące ani w czasie, ani w przestrzeni, czyli istniejące poza czasem i poza przestrzenią);
§ byty obiektywne (istniejące niezależnie od podmiotu poznającego) i subiektywne (np. myśli);
§ byty substancjalne (istniejące niezależnie od jakiegokolwiek innego bytu) i niesubstancjalne (np. jakakolwiek własność, relacja, proces, zdarzenie)
Pojęcie Bytu jest uniwersalne.
Pojęcie nieBytu jest puste.
W epistemologii wyróżnia się 2 działy:
§ Teoria poznania – poznanie można rozumieć jako proces.
Są tu stawiane wszystkie pytania dotyczące przebiegu poznania, m.in.:
Jak dokonuje się poznanie?
Jakie są źródła poznania?
Jakie są władze poznawcze?
Jakie są czynności poznawcze?
Jakie są etapy poznania?
Np.
Źródłem poznania jest doświadczenie, które nabywa się za pośrednictwem zmysłów (władza poznawcza), których czynnością poznawczą jest postrzeganie.
Źródłem poznania jest rozum, nabywa się je za pośrednictwem mózgu (władza poznawcza), którego czynnością poznawczą jest rozumowanie.
§ Krytyka wiedzy – poznanie można rozumieć jako wynik (wiedzę).
Są tu stawiane wszystkie pytania dotyczące wartości wiedzy informacyjnej, m.in.:
Czy uzyskujemy wiedzę prawdziwą? – stąd płyną spory oparte o pytania:
Ale co to jest prawda?
Co świadczy o prawdziwości?
Po czym prawdę da się rozpoznać?
Na ile wiedza dobrze informuje o przedmiocie poznania?
Są tu stawiane ogólne pytania dotyczące wartości:
Czy wartości w ogóle istnieją? Czy istnieją rzeczywiście, czy są fikcjami?
Nihilizm – twierdzenie, że nie ma wartości.
Jak wartości istnieją? Obiektywnie, czy subiektywnie?
Czy wartości tworzą hierarchię? Jaką?
Obiektywiści twierdzą, że wartości dzielą się na niższe i wyższe, z których niższe służą wyższym:
fizjologiczne, biologiczne (najniższe) → hedoniczne → estetyczne (np. piękno) → etyczne (np. dobro) → poznawcze (np. prawda) → religijne (najwyższe)
Na gruncie tych 3 nauk podstawowych budowane są dyscypliny szczegółowe:
ª związane z ontologią, m.in:
· teologia – teoria o bogu;
· kosmologia – teoria o przyrodzie;
· antropologia – teoria o człowieku;
· psychologia – teoria o duszy;
ª uszczegółowienie epistemologii:
· poznanie potoczne – epistemologia poznania potocznego;
· poznanie religijne – epistemologia poznania religijnego;
· poznanie naukowe – epistemologia poznania naukowego:
§ epistemologia nauk empirycznych, m.in.:
- epistemologia fizyki;
- epistemologia biologii;
§ epistemologia nauk humanistycznych;
§ epistemologia nauk dedukcyjnych;
ª związane z aksjologią:
piękno → grupa wartości (harmonia, symetria, ład) – estetyka;
dobro → grupa wartości (sprawiedliwość, odwaga, umiarkowanie) – etyka;
działanie → grupa wartości – prakseologia (nauka o działaniu sprawczym, np. Kotarbiński).
6
FILOZOFIA - WYKŁADY
katiabb