Historia toksykologii 2007/08 W11
TRUCIZNY W MEDYCYNIE
v W ok. 60 r. przyboczny lekarz Nerona, Andromachus, udoskonala mitry dat (odtrutkę króla pontyjskiego). Nową recepturę stanowią 64 składniki (w tym narkotyki roślinne, mięso żmii, krew kaczki). Odtrutka ta jest opisywana (i używana) w XIX w w księgach lekarskich. W XX w – już bezużyteczna.
v 131-201 r. Galen (a dokładniej Clarissimus Galenus ), lekarz Marka Aureliusza I gladiatorów. Prekursor „chemii medycznej”. Dziś proste, nieskomplikowane receptury nazywamy „preparatami galenowymi”.
v 809-849 r., Walahfrid Strabo. Prekursor farmakognozji (nauka o występowaniu i wyodrębnianiu substancji roślinnych mogących mieć znaczenie medyczne). Hodował rośliny (na wyspie Reichenau, na jeziorze Bodeńskim ) mające znaczenie lecznicze, np. rutę.
v X wiek. Zakon benedyktynów na wyspie Reichanau. „Gąbki usypiające” (spongina somnifera) . Była to szmatka kładziona na ustach chorego nasączona mieszaniną wedle przepisu: „1/2 uncji opium , 8 uncji ekstraktu z liści mandragory, 3 uncje ekstraktu z liści szaleju jadowitego rozpuszczone w wodzie”. Mandragora (mandragora officinalis), korzeń „o postaci człowieka”, któremu przypisywano właściwości magiczne. Zdobycie korzenia mandragory było związane z wielkim ryzykiem , gdyż roślina miała się bronić krzykiem (skropienie krwią dziewiczą ziemi wokół rośliny, przewiązanie korzenia liną i zaczepienie o psa )
v Paracelsus. Używał chlorków antymonu, siarczanu miedzi, związków arsenu i bizmutu, preparatów ołowiu do tzw. „leczenia wewnętrznego”.
v Połowa XVI w. pierwsze farmakognozje. Związki antymonu już rzadko używane (toksyczne działanie na m.in. wątrobę).
v 1603-1663 Johann Glauber. Sól glauberska (sól sodowa kwasu siarkowego VI) – uniwersalny związek leczący, „panaceum”. Dziś sól glauberską spotykamy w wodach mineralnych.
v XVII w. Chinina. Trujący alkaloid używany jako lek przeciwmalaryczny. Produkowane z kory drzewa chinonowego. Właściwości kory zostały odkryte w 1630 r. przez Juana de Vega – stanowiły „ludowy proszek”, używany przez miejscowych Indian. Rozprzestrzeniona z Hiszpanii na całą Europę. Sama chinina została wyodrębniona w 1820 r. przez Josepha Pelletiera i J. Ceventona. W 1826 r. przerobiono 160 ton kory chininy uzyskując 1,800 kg. siarczanu chininy. (Ci dwaj panowie wyodrębnili także emetynę z korzeni wymiotnicy. Emetyna działa wymiotnie, wykrztuśnie, przeciwpierwotniakowo. Przedawkowanie powoduje uszkodzenie miąższu wątroby i zatrzymanie akcji serca.). Chinina tworzy kompleksy z DNA w zarodźcu malarii „coś tam uniemożliwiając”. Ma działanie neurotoksyczne. W niektórych krajach chinina jest stosowana jako dodatek goryczowy w przemyśle spożywczym (np. w tonikach)
Wszystkie alkaloidy należą do substancji trujących dla zwierząt (w tym czlowieka)
v 1641 Iohannis Schroeder tworzy „Medici germani pharmacopeia” zawierajacy m.in. przepis na „balsam magnetyczny” (zwalczający wypite trucizny ale nie mogący się dostać w pobliże mózgu gdyz powoduje szaleństwo )
„The remedy worse than the disease”
HISTORIA ANESTEZJOLOGII
„Nóz chirurga i ból są ze sobą na zawsze uwiązane”
W starożytności używano do znieczuleń opium czy marihuany.
H. Davy był angielskim chemikiem (otrzymał w stanie wolnym najbardziej aktywne metale jak Na, K…). Po raz pierwszy zastosował na sobie działanie podtlenku azotu (N2O) „Po zaczerpnięciu łyku gazu był dość przyjazny światu”- gaz rozweselający, używany jednak tylko w celach rozrywkowych. Zastosowany do znieczulenia pacjenta dentystycznego (Wells) zawiódł – pacjent zmarł.
Ważni dla anestezjologii byli dwaj panowie : Horace Wells (dentysta) oraz John Collins Warren (szef chirurgów w Massechusett w Bostonie). Wells eksperymentował z eterem etylowym. (w niskich dawkach usypiał pacjenta, w większych - uśmiercał)
16 X 1846 r. Wells uśpił, a Warren operował pacjenta z guzem szczęki. Data przełomowa w historii chirurgi – pierwsza bezbolesna operacja. Kolejna – 21 XII 1846, gdzie R. Listner dokonał pierwszej amputacji nogi przy znieczuleniu eterowym. W Polsce pierwszej operacji w znieczuleniu eterowym dokonano 6 II 1847 r. w Krakowie (zabieg ortopedyczny, Ludwik Bre)Eter był powszechnie używany do narkozy do lat 60 – 70 XX wieku. Używane następnie związki to pochodne eteru : halatony (chlorowcopochodne, lata 60), enfluran (lata 70), desfluran (lata 80).
Innym związkiem używanym do znieczulania pacjentów był chloroform – Simpson jako pierwszy w 1847 r. zastosował do operacji opary chloroformowe. Słynną pacjentką była królowa Wiktoria – użyto chloroformu do złagodzenia bóli porodowych (1853). Od tej pory zaobserwowano sens znieczulania kobiet podczas porodu (wcześniej uznany za niemoralny, sprzeczny z kościołem). W Polsce – pierwsza operacja 11 XII 1847, Aleksander Le Brun (także w Krakowie). Był skuteczniejszy niż eter, ale istniała zbyt mała rozpiętość pomiędzy dawką skuteczna (narkotyczną) a śmiertelną – problemy z wybudzeniem pacjentów, śmierć w wyniku szoku chloroformowego (chloroform 4x bardziej niebezpieczny niż eter). 28 I 1848 r. zaobserwowano pierwszą śmiertelną zapaść chloroformową. Chloroform wyszedł z użytku w latach 30 XX wieku.
W 1905 r. Hoechst zsyntetyzował nowokainę – używaną do tzw. małej chirurgii (stomatologia) i znieczuleń miejscowych.
1933 r. Wess – ewipan, używany do narkozy dożylnej.
biologia