1. Historyczne źródła instytucjonalizmu: Durkheim, Veblen, Malinowski
2. Podejście socjologiczne ujmuje współcześnie instytucje jako tworzone przez człowieka ograniczenia, które strukturalizują interakcje polityczne, ekonomiczne i społeczne. Składają się na nie ograniczenia nieformalne (sankcje, tabu, zwyczaje, tradycje, nieformalne kodeksy zachowań) oraz reguły sformalizowane (konstytucje, prawo, prawa własności).
3. Pytanie o instytucje to pytanie o źródła i przyczyny społecznego consensusu, equilibrium, integracji, trwałości, stabilności, więzi i organizacji. Definicje: Durkheim: „zespół ustalonych działań oraz idei, które jednostki zastają jako coś gotowego i narzucającego się im mniej lub bardziej nieodparcie (prawo, religia – fakty społeczne)”; G. H. Mead „zorganizowane interakcje pomiędzy jednostkami zachodzące wg. określonych wzorów (ślub, pogrzeb, transakcja handlowa – działania połączone); B. Malinowski „grupa ludzi zjednoczonych dla dokonania prostych lub złożonych czynności, posiadających zawsze zasoby materialne i wyposażenie techniczne, zorganizowaną zgodnie z określonym przepisem prawnym bądź zwyczajowym, ujętą jako mit, legenda, prawo, zasada oraz ćwiczoną i przygotowywaną do pełnienia stojących przed nią zadań. Na instytucje składają się karta instytucji, personel, normy, wyposażenie materialne, działalność, rezultaty działania czyli funkcje; T. Parsons „instytucje to systemy oparte na pewnych wzorach oczekiwań, rozpatrywane z punktu widzenia ich miejsca w globalnym systemie społecznym i dostatecznie mocno utrwalone w działaniu, by można ich zasadność uznać za oczywistą”. Podstawowe sposoby rozumienia instytucji: behawioralny – powtarzalne, odtwarzane wg podobnych schematów zachowania; aksjo-normatywny – utrwalone wzory postępowania, normy postępowania i wartości; funkcjonalny – instytucje to role i wiązki ról powiązanych ze sobą, role odgrywane i oczekiwane, czyli zarówno zespół działań, jak i zespół norm i reguł dotyczących tych działań na rzecz grupy, czy szerszego środowiska; organizacyjny – instytucje to organizacje formalne o charakterze rzeczowym: zespoły ludzi wyposażone w środki o charakterze materialnym i niematerialnym, powołane do wykonywania w sposób regularny określonych czynności – pomija się tu otoczenie zewnętrzne i np. klientów instytucji; formalnoprawny – powoływane.
4. Neoinstytucjonalizm i nowy instytucjonalizm socjologiczny. Oba nurty próbują pogodzić uniwersalność praw postępowania ludzkiego i specyfikę kontekstu historyczno – kulturowego. Wersja utylitarystyczna (teoria gier, teoria racjonalnego wyboru, teoria wymiany) traktuje instytucje jako sposoby redukcji niepewności i kosztów transakcyjnych w działaniach zbiorowych, wynikających z niepełnej informacji, ryzyka i związanych z tym kosztów. Instytucje są zatem efektem racjonalności zbiorowej, która wspomaga ułomną racjonalność jednostek. Przykład instytucji rodziny czy rynku (Coleman, North). Z kolei wersja historyczno – kulturowa, zaprzeczając jakiejkolwiek racjonalności instytucji podchodzi do nich jako faktów kulturowych, powiązanych z systemami znaczeń, symboli czy mitów, które nadają sens działaniom jednostek i zbiorowości”. Przykład z państwowymi domami dziecka i ich racjonalnością czy z kolczykowaniem dziewczynek w plemieniu Orma w Sudanie
5. Instytucjonalizacja (M. Malikowski, A. Giddens, P. Sztompka – utrwalanie się w czasie i przestrzeni). Instytucjonalizacja jako morfogeneza czyli krystalizujący się, utrwalający i kumulujący efekt działań ludzkich, który wówczas, gdy zostaje utrwalony przez odpowiednią liczbę ludzi na określonej przestrzeni – staje się ramą dla kolejnych działań. Sposoby rozumienia instytucjonalizacji:
a) wzrost stopnia ciągłości, trwałości zachowań ludzkich (petryfikacja)
b) wzrost stopnia kontroli zachowań ludzkich, pozbawienie ich indywidualności, dowolności, spontaniczności,
c) internalizacja powszechnie uznanych wartości, wzorów, reguł, i standardów postępowania (internalizacja instytucji demokratycznych na Ukrainie);
d) wzrost liczby, zakresu i stopnia działania urządzeń społecznych (instytucji publicznych, państwowych, prywatnych) pełniących rozmaite funkcje sankcjonowane społecznie
e) wzrost stopnia specjalizacji funkcjonalnej
6. Zmiana instytucjonalna: jest w gruncie rzeczy odmianą instytucjonalizacji może z jednej strony być innowacją, czyli propozycją nowych rozwiązań, z otwartym zanegowaniem istniejących rozwiązań czyli dewiacją. Douglas North – zmiana ewolucyjna i koncepcja path dependency. Przykład Roberta Putnama oraz Włoch Północnych i Południowych. De – instytucjonalizacja czyli zanik norm, wzorów postępowania, wartości, reguł, rytuałów, procedur. Victor Perez – Diaz oraz przykład instytucjonalnej sekularyzacji Kościoła katolickiego w Hiszpanii i Polsce.
goffu