Moduł 8. Społeczeństwo i przemiany tożsamości
Początek formularza
Dół formularza
Późna nowoczesność wg Giddensa
Anthony Giddens, brytyjski socjolog i autor słynnej teorii strukturacji, poddaje analizie zjawiska społeczne tzw. późnej nowoczesności. Początki nowoczesności sięgają końca europejskiego feudalizmu, chociaż jej najistotniejszy wpływ widoczny jest dopiero w wieku XX. Charakteryzując czasy, w jakich dane jest nam żyć obecnie, Giddens wskazuje na następujące elementy:
· postępujące procesy globalizacji w wymiarze kulturowym, ekonomicznym i politycznym;
· pojawiające się nowe formy ryzyka (wynikające ze zmian cywilizacyjnych i technologicznych);
· nieprzejrzystość, chaotyczność i niepewność życia społecznego;
· konieczność pokładania wiary w niezwykle skomplikowane systemy techniczne i organizacyjne (zob. Szacki, 2002).
Konsekwencją owych przemian jest swoista dynamika nowoczesności, czyli:
· oddzielenie czasu i przestrzeni;
· wykorzenienie instytucji społecznych;
· refleksyjność;
Wraz z owymi zmianami, dochodzi też do przemian w zakresie międzyludzkich relacji, w tym tych najbardziej intymnych, związanych ze sferą uczuciową i intymnością. Jak podkreśla Giddens:
W warunkach wysoko rozwiniętej nowoczesności przekształcenia tożsamości i globalizacja stanowią dwa bieguny dialektycznej relacji między lokalnością a globalnością. Innymi słowy, zmiany zachodzące w prywatnej sferze życia osobistego są bezpośrednio związane z ustanawianiem stosunków społecznych na bardzo szeroką skalę (Giddens, 2002: 46).
A.Giddens, Nowoczesność i tożsamość. "Ja" i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.A.Giddens, Przemiany intymności. Seksualność, miłość i erotyzm we współczesnych społeczeństwach, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.J.Szacki, Historia myśli socjologicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002 (s. 887-889).Literatura dodatkowa dla czytelników modułuA.Giddens, Konsekwencje nowoczesności, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2008
Intymność i demokracja
Istotną charakterystyką późnej nowoczesności jest zwrócenie uwagi na przemiany tożsamości jednostki. Oto, jak Giddens ustosunkowuje się do owej problematyki: "W warunkach, jak ją określam, "wysoko rozwiniętej" lub "późnej" nowoczesności – w naszym dzisiejszym świecie – tożsamość (...) musi być tworzona w sposób refleksyjny" (Giddens, 2002: 6). Gdy myślimy o przemianach intymności, to w pierwszej kolejności musimy zwrócić uwagę na kwestię zaufania i ryzyka. W czasach tak wielu opcji do wyboru w zakresie doboru partnerów (a sprzyjają temu np. wszelkie internetowe formy zawierania znajomości, portale "randkowe"), pojawia się problem niepewności. Skoro istnieje tak wiele różnych alternatyw do wyboru, to skąd można mieć pewność, że wybrało się najlepiej? Tak więc, współczesne czasy zdominowane są – jak zauważa Giddens – przez kulturę ryzyka. A to nie sprzyja stabilnemu rozwojowi osobistemu i poczuciu tzw. "bezpieczeństwa ontologicznego". Z tym wiąże się także odraczanie decyzji o zawarciu związku małżeńskiego. Warto spojrzeć na badania CBOS, które szczegółowo ukazują tę kwestię.
Charakterystyczną cechą czasów, w których żyjemy jest zatem swoista "transformacja intymności", i powiązana z nią "czysta relacja".
"'Czysta relacja' ma kluczowe znaczenie jako prototyp nowych wymiarów życia prywatnego. Czysta relacja polega na tym, że rozmywają się kryteria zewnętrzne i związek jest utrzymywany jedynie dla korzyści, których sam dostarcza. W warunkach czystej relacji stosunek zaufania może się zawiązać jedynie na drodze wzajemnych zwierzeń" (Giddens, 2002: 10).
Mówiąc o przemianach intymności, trzeba wymienić za Giddensem dwa charakterystyczne typy miłości: 1) MIŁOŚĆ ROMANTYCZNA – odnosi się do tradycyjnego modelu relacji damsko-męskich i zakłada nierówność płci. Kojarzona jest z miłością od "pierwszego wrażenia", jak również wolnością, zerwaniem z rutyną i obowiązkiem. Miłości romantycznej towarzyszy oczywiście intymność, jak również idealizacja partnera, fascynacja, oczarowanie. Niemniej jednak rola kobiety w tego typu relacji ma charakter podporządkowania. 2) MIŁOŚĆ WSPÓŁBIEŻNA (confluent love) – odnosi się do czasów obecnych, do przemian w zakresie intymności i tworzenia związków o charakterze partnerskim. Jak zauważa Giddens: "w czasach współczesnych ideały miłości romantycznej kruszą się pod naciskiem seksualnej emancypacji i autonomii kobiet" (Giddens, 2006: 79). Istotą tak rozumianej miłości jest otwarcie się na drugą osobę. Zakłada ona równość wymiany uczuć. Jak zauważa Giddens, "Miłość rozkwita tu tylko w takim stopniu, w jakim rozwija się intymność, czyli w stopniu, w jakim każdy z partnerów jest gotów ujawnić drugiemu swoje problemy i potrzeby, i odsłaniać przed nim swoje słabe punkty" (Giddens, 2006: 80). Tak rozumiana miłość ma formę "czystej relacji". Czysty związek utrzymuje się bowiem tylko dzięki uznaniu obydwu stron, że pozostaną one razem tak długo, jak długo wzajemna relacja będzie przynosić im korzyści i satysfakcję.
Istotnym elementem późnej nowoczesności jest demokratyzacja sfery prywatnej.Proces ten jest tak samo istotny, jak występujący wcześniej proces demokratyzacji sfery publicznej. Zwróćmy uwagę, jaką rolę w obydwu procesach odgrywa uczestnictwo kobiet i mężczyzn. Jak zauważa Giddens:
"Umacnianie demokracji w sferze publicznej było pierwotnie domeną mężczyzn, aż wreszcie, głównie dzięki samodzielnej walce, kobietom udało się do nich dołączyć. Demokratyzacja życia osobistego przebiega w sposób mniej widoczny, po części właśnie dlatego, że nie odbywa się publicznie, ale ma równie potężne konsekwencje. To jest proces, w którym – jak dotąd – główną rolę odgrywały kobiety, chociaż podobnie jak w sferze publicznej, korzyści płynące z ich pracy rozkładają się równo na wszystkich" (Giddens: 2006: 215).
Główne cechy demokracji w obszarze publicznym, to zdaniem Giddensa:
1. otwartość (np. istnienie otwartych dyskusji)
2. jawność (np. jawność decyzji politycznych, kontrola publiczna)
3. zaufanie (wynika z jawności i otwartości)
4. autonomia (np. określanie praw i obowiązków politycznych)
Powyższe zasady odnoszą się również do demokratyzacji życia osobistego.W szczególności istotna jest zasada autonomii. "W sferze życia osobistego autonomia oznacza skuteczną realizacje refleksyjnego projektu tożsamości osobistej, która jest warunkiem współistnienia z innymi na równych zasadach" (Giddens: 2006: 222). Dzięki autonomii możliwe jest zachowanie osobistych granic każdego człowieka. Jest to niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania związków. Z nierespektowania owych granic rodzą się problemy związane z przemocą i wszelkimi nadużyciami na poziomie psychicznym i fizycznym. Równie ważne w związkach międzyludzkich są: zaufanie i jawność, a także otwartość. Budowanie zaufania silnie sprzęgnięte jest z jawnością i otwartością. Jak zauważa Giddens:
"Jednostka, której prawdziwe intencje pozostają dla partnera ukryte, de facto nie podejmuje współpracy nad ustaleniem warunków bycia razem. Cała literatura terapeutyczna poświęcona związkom międzyludzkim mówi o tym, dlaczego ujawnienie drugiej osobie własnej prawdy – w procesie komunikacji, nie w powodzi emocji – jest obowiązkowym postuatem interakcji o charakterze demokratycznym" (Giddens: 2006: 224).
A.Giddens, Konsekwencje nowoczesności, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2008.A.Giddens, Nowoczesność i tożsamość, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002. A.Giddens, Przemiany intymności. Seksualność, miłość i erotyzm we współczesnych społeczeństwach, przeł. A. Szulżycka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.Literatura dodatkowa dla czytelników modułuK.Slany, Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego, [w:] A.Kojder (red.) Jedna Polska? Dawne i nowe zróżnicowania społeczne, Wydawnictwo WAM, Polska Akademia Nauk, Kraków 2007, s. 237-290. "Gazeta Wyborcza": Miłość nie jest cool" http://wyborcza.pl/1,81388,6074208,Prof__Bauman__Milosc_nie_jest__cool_.html CBOS: Pytanie o miłość prawdziwą: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2005/K_062_05.PDF
goffu