Michel Foucault - PANOPTYZM
Nadzorować i karać opisuje przejście na przełomie XVII i XVIII wieku od modelu władzy suwerennej, monarchicznej, posiadającej jasno określone źródło, do modelu władzy dyscyplinarnej, która jest rozproszona i której zadaniem jest takie oddziaływanie na jednostki, aby nabyły one określone umiejętności i wyrobiły w sobie nawyk samokontroli oraz kolektywnego działania.
U źródeł współczesnej władzy dyscyplinarnej leżą schematy postępowania wobec trądu i dżumy.
Dżuma:
- schematy dyscyplinarne
- separacja, indywidualizujące podziały, szatkowanie
- dążenie do zdyscyplinowanego społeczeństwa
Trąd:
- rytuały wykluczenia
- odtrącenie, wygnanie poza społeczeństwo, oddzielenie, piętnowanie
- dążenie do nieskażonej wspólnoty
Idealną metaforę nowej władzy dyscyplinarnej odnajduje Foucault w projekcie Panoptykonu.
EFEKT Panoptykonu
- stworzenie odseparowanych indywidualności, mających trwałą świadomość o widzialności
- gwarancja automatycznie funkcjonującej władzy, zdezindywidualizowanej (widzialnej i nieweryfikowalnej)
- nie ma znaczenia kto sprawuje władzę, obserwowani sami są jej nosicielami
- samoujarzmienie, czyli dobrowolne poddanie się władzy, przyjęcie jej ograniczeń i zgoda obserwowanych na wpływanie władzy na siebie
ZASTOSOWANIE Panoptykonu:
- doświadczenia, kodyfikowanie zachowań, do tresowanie i korekta jednostek
- prowadzenie eksperymentów na ludziach i analiza bez obawy przekształceń, jakie można w nich wywołać
- wszechstronne użycie: poprawa więźniów, leczenie chorych, kształcenie uczniów, strzeżenie szaleńców, nadzorowanie robotników, zmuszanie do pracy żebraków i próżniaków.
Panoptykon umożliwia doskonalenie sprawowania władzy, ponieważ:
- umożliwia zmniejszenie liczby osób które ją sprawują, zwiększając liczbę tych, którzy są jej poddawani
- wywiera stały nacisk, działając nieustannie
- działa samorzutnie i bezgłośnie, tworząc mechanizm, który wzmaga skutki swoich oddziaływań
- zapewnia ekonomiczność materiałów, personelu, czasu
- gwarantuje wydajność, dzięki stałemu, prewencyjnemu i automatycznemu działaniu
Zadżumione miasto:
- stan wyjątkowy
- władza wszechobecna i widzialna
- dyscyplina –blokada
- funkcja negatywna (zatrzymanie zła, chaosu)
Budowla panoptyczna:
- stan codzienności
- władza wszechobecna, ale niewidzialna
- dyscyplina-mechanizm
- funkcją udoskonalenie sprawowania władzy, aby była szybsza, skuteczniejsza, mniej dotkliwa
- władza rozproszona, społeczeństwo przesiąknięte mechanizmami dyscypliny
Tworzenie się społeczeństwa dyscyplinarnego
- znaczny rozrost instytucji dyscyplinarnych (zwiększanie ich ilości oraz dyscyplinowanie istniejących narzędzi)
- funkcjonalna inwersja dyscyplin – funkcją zwiększanie potencjalnej użyteczności (podnoszenie umiejętności, szybkości, wydajności, siły)
- rojenie się mechanizmów dyscyplinarnych - dyscypliny dezinstytucjonalizują się, przechodzą do swobodnego obiegu, zamieniają się w elastyczne, rozprzestrzenione w społeczeństwie ośrodki kontroli
- etatyzacja mechanizmów dyscypliny
- dyscyplina, jako taktyka umożliwiająca zarządzanie ludzkimi zbiorowościami, dopasowująca mnogość ludzi do mnożących się narzędzi produkcji:
· powinna uczynić sprawowanie władzy najmniej kosztownym (ekonomicznie – zmniejszając wydatki, politycznie – poprzez dyskrecję, minimalne uzewnętrznianie, niejasność, słaby wywoływany opór)
· powinna sprawić, iż społeczne skutki władzy osiągną maksimum natężenia i możliwie największy zasięg
· powinna zwiększyć podatność i przydatność wszystkich elementów systemu
- relacje władzy wprowadzane są w obrębie samej zbiorowości, a nie ponad nią - dyskretnie, niezauważalnie, bez ostentacji, w miejsce władzy tradycyjnej, rytualnej, brutalnej i kosztownej
- dyscypliny stanowią nieegalitarne i dysymetryczne systemy mikrowładzy, są rodzajem kontr-prawa, tworzą między jednostkami więź ”prywatną”
- władza, którą Panoptykon uruchamia i pozwala na jej przyrost jest bezpośrednią i fizyczna władzą, jaką luzie wywierają na siebie.
goffu