Remo H - WIek dzieciecy.doc

Remo H. Largo – Wiek dziecięcy

I.                    Zróżnicowanie i indywidualność

Zróżnicowanie jest powszechnie występującą właściwością rozwoju dziecka. Dzieci różnią się między sobą już od urodzenia, m.in. mimiką, aktywnością motoryczną, zdolnością koncentracji uwagi na otoczeniu, wagą, długością snu.

Zapotrzebowanie na sen:

- przeciętnie jest to 16h

- 2 latek: 10-13,5h

- 5 latek: 9-12,5h

- młodzież 7h

W obliczaniu zapotrzebowania na pokarm powinno przeliczać się ilość pożywienia na kilogramy wagi dziecka

Mowa:

- pierwsze słowa w wieku 12 m

- zdania złożone z dwóch wyrazów 13-18m

- później zaczynają mówić chłopcy (nawet ok.3 roku życia zdania złożone z dwóch wyrazów!)

Aż do wieku dojrzewania różnie pod każdym względem w dalszym ciągu się zwiększają. Zróżnicowane stadium rozwoju rówieśników wynosić może do 6 lat nawet.

Motoryka:

* 5 do 7m dziecko obraca się z brzuszka na plecy, obraca się także w miejscu

* 7 – 10 m pełza na brzuchu i raczkuje na rękach i kolanach

* 10-13 m zaczyna przemieszczać się na czworakach, potem wstaje i chodzi

* 13% dzieci opuszcza niektóre stadia, jak pełzanie czy raczkowanie, inne w ogóle nie chodzą na czworaka. Zamiast tego z pozycji leżącej na brzuchu od razu wstają i chodzą bez podpory

* są dzieci, które siadają i przemieszczają się ślizgając na siedzeniu. Dzieci te zazwyczaj zaczynają chodzić bez podparcia  w wieku 18-20m

* jest w dużym stopniu dziedziczny sposób poruszania się

* turlanie się

* ruchy wężowe – poruszanie naprzemiennie boczne przesuwanie miednicy i barków

* mostek – leżąc na plecach, dziecko prostuje ciało, unosi krzyże nad podłoże i nóżkami odpycha się do przodu

Zróżnicowanie dotyczy także różnych aspektów rozwoju pojedynczego dziecka. Umiejętności takie jak mowa, logiczne myślenie i motoryka rozwijają się w różnym tempie i tym samym w danym wieku są niejednakowo wykształcone.

Nierównomierny rozwój poszczególnych funkcji nosi nazwę dysharmonii rozwojowej.

Dziewczęta rozwijają się szybciej niż chłopcy – biologiczna skala czasu dziewcząt w każdym wieku wyprzedza analogiczną skalę chłopców. Dziewczynki w momencie urodzenia są trochę bardzie dojrzałe. Różnica zwiększa się z wiekiem.

Deficyty – wybiórcze albo parcjalne,  to opóźnienia dotyczące określonych sfer rozwoju

Różnice w znacznie mniejszym stopniu spowodowane są przez czynniki genetyczne niż przez odmienne warunki życia. Wyraźny wpływ na zróżnicowanie mają migracje i warunki społeczno-ekonomiczne. Znaczne wyraźniejsze od różnic między grupami etnicznymi i narodami są różnice między poszczególnymi ludźmi w obrębie jednego narodu. Dotyczy to wzrostu, zdolności umysłowych i językowych.

Indywidualność (pojęcie Ja) w skład wchodzą trzy systemy:

1)      samowiedzy lub samoświadomości

2)      samooceny czyli samoakceptacji

3)      samoregulacji, czyli samokontroli

W pierwszych latach życia dziecka stopniowo rozwija się postrzeganie samego siebie, wytwarza się wewnętrzny obraz własnej osoby.

W okresie niemowlęcym dziecko poznaje własne ciało. Porusza rękami i nogami, dotyka siebie od stóp do głów. Zaczyna rozumieć, że może wywrzeć wpływ na swoje otoczenie.

Po koniec 2 roku życia postrzeganie siebie ulega znacznej zmianie: dziecko staje się świadome samego siebie.

Test szminki:

·         przed 18 miesiącem życia dziecko przekomarza się ze swoim odbiciem w lustrze i sięga po nie. Odwraca lustro, szuka towarzysza zabaw i jest zdziwione na widok odwrotnej strony lustra. Nie zauważa szminki na policzku

·         18 – 20 miesiąc życia, dziecko patrzy na swoje odbicie ze zdziwieniem, nawet z irytacją czasami. Zauważa plamkę i lokalizuje na swojej twarzy. Rozpoznaje siebie w lustrze

Tylko w kontakcie z innymi rozwija się własne Ja.

W kilka miesięcy po rozpoznaniu siebie w lustrze dziecko zaczyna używać swojego imienia ( 18-27 miesiąc życia)

W 3 roku życia dzieci używają zaimków takich jak, „mój” i „twój”, a wreszcie formy pierwszej osoby.

Poczucie własnej odrębności w znacznej mierze zależy od postaw rodziców i traktowania przez nich dziecka.

Uznanie społeczne, które dziecko zyskuje dzięki swemu zachowaniu i osiągnięciom, odgrywa także istotną rolę. Oprócz tego dużą rolę odgrywają także czynniki kulturowe i społeczne.

II.                  Predyspozycje i wpływ środowiska

Jeśli chcemy zrozumieć zróżnicowanie rozwoju i zachowania dzieci, musimy być w pełni świadomi, jaką rolę odgrywają w tym predyspozycje i otoczenie.

Predyspozycje to struktury organiczne i funkcjonalne, takie jak mózg, dzięki którym następuje rozwój. Wykształciły się one w toku ewolucji. Są biologiczną podstawą, na której opierają się zdolności i zachowania.

Mowa – istotne znaczenie maja trzy obszary mózgu:

Ośrodek Wernickiego – analizowane są tu sygnały doprowadzane poprzez ucho wewnętrzne, nerw słuchowy i różne przełączniki w pniu mózgu

Ośrodek Broca – odpowiedzialny za artykułowanie mowy, umożliwia artykulację i budowę zdań, a także łączenie treści i formy mowy

Ośrodek w górnej korze mózgowej – służy planowaniu motoryki ust i umożliwia mówienie

U wszystkich ludzi praworęcznych i u 2/3 leworęcznych ośrodki mowy znajdują się w lewej półkuli.

Poza organiczną istnieje także funkcjonalna struktura mowy. Głoski są analizowane i wytwarzane nie tylko w określonych ośrodkach mowy, ale odmiennie przetwarzane niż dźwięki i szmery. Głoski (fonemy) są rozumiane przez mózg z podziałem na określone kategorie, podczas gdy sygnały nieartykułowane są analizowane w sposób niezróżnicowany.

Chomsky - język posiada dwa typy struktur:

1)      powierzchniowa dotyczy sposobu, w jaki słowa i frazy są realizowane w języku mówionym

2)      głęboka odnosi się do wrodzonej wiedzy, jaką ludzie mają o właściwościach systemu językowego, jest taka sama dla wszystkich języków

Struktury organiczne i funkcjonalne mają dwojaki wpływ na zróżnicowanie rozwoju i wzrostu: są rozmaicie wyraziste u poszczególnych dzieci i dojrzewają z niejednakową szybkością

Zróżnicowany stopień uzewnętrzniania się cech rozwojowych można zaobserwować wtedy, gdy warunki są dobre i w dużym stopniu takie same dla wszystkich

W momencie narodzin istnieją wszystkie struktury organiczne, w większości są one jednak jeszcze słabo rozwinięte. Dojrzewają mniej więcej w ciągu pierwszych piętnastu lat życia zgodnie z określonymi prawidłowościami.

Każda cecha rozwojowa u poszczególnych dzieci dojrzewa z rozmaitą szybkością. Tempo jej rozwoju nie zależy przy tym od jej wyrazistości.

Dojrzewanie polega na różnicowaniu i specjalizacji organów i funkcji. Proces kończy się w okresie młodzieńczym

Mózg dziecka wykazuje pewną zdolność do przystosowania lub plastyczności. Kompensacja - można „przestawić” funkcje i przystosować je do nowych warunków. W wieku dojrzałym zdolność kompensowania występuje jeśli już tylko w bardzo nieznacznym stopniu.  

Im silniej jakaś zdolność wykształcona jest u rodziców, tym mniej jest prawdopodobne, że przejdzie w takim samym stopniu na dziecko. Reguła ta dotyczy także wybiórczych deficytów, tj. dysleksja, czy brak zdolności matematycznych.

Zdolności i cechy nie są dziedziczone przez pojedyncze geny. Nie ma jednego konkretnego genu – jest wiele genów, które współokreślają taką cechę rozwojową (tzw. dziedziczenie poligonowe – dziedziczenie cech fizycznych i behawioralnych związanych z zachowaniem, wskutek współdziałania wielu genów). Ich skład i działanie decydują o wyrazistości i tempie rozwoju struktur organicznych i funkcjonalnych

Akceleracja – zjawisko przyspieszania rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży z pokolenia na pokolenie.

Niekorzystne warunki życiowe odbijają się ujemnie na rozwoju fizycznym i psychicznym dzieci. Rozwój społeczno-ekonomiczny i demokratyczne formy społeczeństwa w sposób decydujący przyczyniły się do poprawy zdrowia i rozwoju dzieci

Struktury organiczne i funkcjonalne umożliwiają dziecku przyswajanie umiejętności i wzorców zachowania, same jednak o nich nie decydują. Czynnikiem wywierającym bezpośredni wpływ na sposób wyrażania i treść schematów zachowania jest otoczenie. Elementy zachowania społecznego, tj. mimika, kontakt wzrokowy czy mowa ciała są wstępnie określone przez predyspozycje.

Model Sameroffa i Chandlera (model transakcyjny) – naprzemienne relacje między dzieckiem a otoczeniem. Rozwój rozumiany jest jako proces, na który składają się wzajemne relacje dziecka i otoczenia: otoczenie nieustannie oddziałuje na dziecko, ale dziecko też oddziałuje nas otoczenie.

Model Sandry Scarr stwierdza:

a)      dziecko jest aktywne: rozwija się samo z siebie

b)      dziecko jest selektywne: wyszukuje sobie takie doświadczenia, które odpowiadają jego aktualnemu rozwoju

Kamieniem milowym w rozwoju mowy jest samodzielne zastosowanie przez dziecko formy „ja”. Rodzice nie mogą nauczyć dziecka stosowania tej formy.

Wskazówką potwierdzającą aktywne decydowanie dziecka o swoim rozwoju jest obserwacja, że uzdolnienia tym silniej się przejawiają, im są większe. Im większe wsparcie tym lepiej.

Selektywność dziecka przejawia się m.in.  w tym, że zależnie od stadium rozwoju inaczej obchodzi się ono z tym samym przedmiotem.

Bliźnięta jednojajowe , które wzrastają razem, wykazują największe spośród wszystkich dzieci możliwie podobieństwo co do predyspozycji i otoczenia.

Bliźnięta dwujajowe mają predyspozycje wspólne w 50%, tym samym nie są bardziej do siebie podobne niż rodzeństwo.

Zdarza się, że dziecko rozwija się wolniej z powodu niekorzystnych warunków zewnętrznych. Gdy zostaną one wyeliminowane dziecko nadrabia opóźnienie, wracając na swoją, z góry określoną, linię rozwoju.

III.               Podstawowe potrzeby i tworzenie więzi

Badania na małpkach (u ludzi tak samo):

Najważniejsze elementy mogące dostarczyć bezpieczeństwa to:

- kontakt fizyczny

- rytmiczne ruchy

- dotyk, ciepło i zapach ciała

- dostępność matki

- gotowość do służenia jako azyl

Nieistotna funkcja pożywienia.

U zaniedbywanych młodych zaburzenia dotyczą zachowań społeczno-emocjonalnych oraz zakłóceń rozwoju. Maluchy siedzą apatyczne w kącie i nie wykazują chęci do zabawy.

Samotność w wieku dorosłym również wpływa niekorzystnie na stan zdrowia człowieka. Podwojone jest ryzyko zachorować i śmierci.

Potrzeba bezpieczeństwa i życzliwego zainteresowania występuje w każdym wieku, lecz wymaga zróżnicowanego zaspokojenia. Im dziecko jest starsze, tym lepiej może samo zaspokajać swoje potrzeby fizyczne.

Dobre samopoczucie psychiczne jest u poszczególnych osób rozmaicie silnie uzależnione od zaspokajania potrzeb fizycznych.

Ważnym elementem wzmacniającym poczucie bezpieczeństwa jest także bliskość zaufanych osób. W pierwszych latach związane jest to z kontaktem fizycznym. W miarę rozwoju dziecko wzbogaca relację z innymi, ale nadal pozostaje zależne emocjonalnie.

Ważna jest także akceptacja bliźnich, która oprócz słów wyraża się także komunikacją niewerbalną.

Ważnym elementem mowy ciała jest zachowanie dystansu, które rozwija się w 1 roku życia.

Poczucie bezpieczeństwa mogą dawać także przedmioty bliskie dziecku. To tzw. obiekty przejściowe dające poczucie bezpieczeństwa. Uczucia budzą też zwierzęta domowe.

Dziecko rozwija się, wzorując na bliskich osobach i pod ich kierunkiem:

à potrzebuje intensywnego obcowania z ludźmi, aby móc przyswoić sobie złożone relacje społeczne

à dzięki życiu społecznemu dziecko może nauczyć się mówić, musi poznawać ją w bezpośrednim związku z osobami, przedmiotami i czynnościami

à dziecko jest wew. przygotowane, aby stosować się do wskazówek i uczyć się od innych

à gotowość, by upodobnić się do rodziców i innych bliskich osób, uwrażliwia dziecko na ich system wartości

Reakcja piętna - to obserwowane u młodych organizmów, występujące w ściśle określonym momencie rozwoju osobniczego (tzw. okres krytyczny czasami trwający ledwie kilka godzin) utrwalenie się (praktycznie nie podlegające modyfikacji) wzorca swojego rodzica, rodzeństwa oraz typowych dla gatunku zachowań. U pewnych gatunków, w okresie krytycznym, każdy poruszający się przedmiot (np. samochodzik ciągnięty na sznurku) lub organizm (lecz o cechach innych niż wrodzony wzorzec drapieżnika) zostanie uznany za matkę i utożsamiony. Jest to odpowiednik tego co u ludzi nazwalibyśmy samoświadomością.

U ludzi nie występuje ów mechanizm. Dziecko charakteryzuje otwartość na to, by przywiązać się do osoby, która będzie dbać o zaspokojenie jego potrzeb fizycznych i psychicznych. Dla dziecka ważna jest więź później, a nie zaraz po urodzeniu.

Wrodzone schematy zachowań współdecydują o wczesnych więziach. Dziecko koncentruje się np. na twarzy

Pierwszy uśmiech jest wrodzony. Uśmiech pojawia się najwcześniej w wieku 2 -4 tygodni, często spontanicznie, bez zew. Przyczyny. Od 6-8tygodnia występuje pierwsza społeczna forma uśmiechu

Cechy dziecka, które wywołują pozytywne uczucia dorosłego człowieka:

- głowa, duża w stosunku do tułowia

- brak brwi

- wysokie czoło, mała twarz

- okrągłe oczy

- pucołowate policzki

Więź powstaje w wyniku doświadczeń dziecka z osobami, które zaspokajają jego potrzeby, są razem z nim i okazują mu życzliwość. Dziecko przywiązuje się do rodziców i innych zajmujących się nim osób niezależnie od tego, w jakim stopniu zaspokajają one jego potrzeby. Jakość rodzicielskiego zachowania ma decydujące znaczenie dla samopoczucia dziecka i jego poczucia własnej wartości. Gotowość do przywiązania występuje jeszcze w wieku poniemowlęcym i średniego dzieciństwa i zależy od tego,  w jakim stopniu dziecku zapewniano do tego mementu poczucie bezpieczeństwa i darzono miłością.

Kiedy dziecko jest z kimś związane jest z kimś blisko, każda rozłąka wywołuje lek. W 1 roku życia malec potrzebuje ciągłego kontaktu z przynajmniej jedną osoba. Jeśli od niego odchodzi reaguje lękiem i rozpaczą. (lęk separacyjny). Pojawia się także rezerwa wobec obcych, która jest szczególnie wyraźna w 2 -3 roku życia.

Przywiązanie rodziców do dziecka nie jest tak bezwarunkowe, ale zachowania wrodzone i wspomaganie hormonalne uruchamiają i podtrzymują więzi rodzicielskie. Pomagają one rodzicom skoncentrować się na dziecku w pierwszych tygodniach życia i wzmagają ich postawę opiekuńczą.

Przywiązanie dziecka w wieku niemowlęcym

Im jest starsze tym większa jest jego potrzeba bliskości i życzliwości, ale na początku potrzebuje przede wszystkim zaspokojenia potrzeb fizycznych. W pierwszych tygodniach doświadcza natychmiastowego i satysfakcjonującego zaspokajania potrzeb. Zaznajamianie się oznacza zawsze także ostrzeganie obcych. Miesięczne niemowlę wyczuwa, kiedy obca osoba bierze je na ręce itd. Początkowo jest to zdziwienie, które w wieku 4 – 6 m urasta do lekkiej niechęci, a w wieku 6-10 m zmienia się w wyraźny lęk przed obcymi.

W wieku 3-4 m dziecko zaczyna się uniezależniać od kontaktu fizycznego. Dzięki nabytym umiejętnościom może czuć bliskość rodziców nawet bez bezpośredniego kontaktu.

W ciągu pierwszych 6 miesięcy zainteresowanie niemowlęcia dotyczy przede wszystkim jego najważniejszych opiekunów, potem kieruje się ono w coraz większym stopniu ku innym osobom i otoczeniu materialnemu.

Dla niemowlaka ważne jest spanie wspólnie z rodzicami, bądź w jednym pokoju!

Przywiązanie dziecka w wieku poniemowlęcym i w okresie wczesnego dzieciństwa

Jest to okres od 2 roku życia do 5 roku życia. To pierwszy etap wewnętrznej i zewnętrznej samodzielności. Zmiany zachodzące w dziecięcym przywiązaniu stają się możliwe dzięki rozwojowi pojęcia Ja oraz stale zwiększającemu się rozumieniu czasu i przestrzeni. Świadomość własnej odrębności powoduje przejściowe zachwianie poczucia bezpieczeństwa i rodzi lęk separacyjny. Dwuletnie dziecko ma już zróżnicowaną wyobraźnię przestrzenną więc wie, że matka np. gotuje i czuje się bezpieczne bo może ją zawołać. W wieku 3 lat dziecko nie ma konkretnego wyobrażenia czasu. Matka nie jest w stanie wytłumaczyć mu, że wróci za godzinę. Pierwsze wyobrażenia czasowe rozwijają się w 4 roku życia. Z czasem rozwijają się dziecięce wyobrażenia czasu i obejmują dłuższe jego okresy. W wieku 3-5 lat pojawia się zachowanie antycypujące (związane z przewidywaniem konsekwencji, skutków własnej aktywności) w zabawie z odgrywaniem ról.

Przywiązanie dziecka w okresie średniego dzieciństwa

Ważne stają się relacje z innymi ludźmi, bo rodzice i inni opiekunowie nie są w stanie zaspokoić społecznych potrzeb dziecka. Dziecko potrzebuje od rodziców pewności, że w każdej chwili może uzyskać pomoc i wsparcie ze strony opiekuna. Niezbędne staje się docenianie przez rodziców, n-li, rówieśników umiejętności i osiągnięć dziecka.

Przywiązanie w okresie dojrzewania

Nastolatek wychodzi poza krąg krewnych i znajomych. Zmianę myślenia odbiera jako wew i zew zezwolenie: chce wyjść w świat i zająć wobec niego stanowisko. Ma skłonność do oczekiwań dalekich od rzeczywistości, zbyt pospiesznych sądów i przeceniania siebie samego. Przywiązanie do rodziców i innych ważnych osób w znacznym stopniu słabnie, a u młodego człowieka występuje już tylko nieznaczna zależność emocjonalna. Nastolatek kieruje się ku rówieśnikom. Młody człowiek jest coraz mniej skłonny dostosować do rodziców swoje postępowanie. Nie pozwala już rodzicom kontrolować się emocjonalnie. Jednak młody człowiek w swym dążeniu do niezależności jest zdany na wsparcie rodziców i innych obiektów przywiązania.

Więzi rodzicielskie

W pierwszych 3 m ciąży przyszła matka nie wyczuwa dziecka, doświadcza jedynie fizycznych oddziaływań ciąży.

Między 16 a 20 tyg matka po raz pierwszy zaczyna myśleć o nie narodzonym dziecku jako odrębnej istocie. Rodzice zaczynają przypisywać określone cechy charakteru

Obiekt przywiązania

Aby wytworzyć trwałą więź z dzieckiem należy:

- zaspokoić jego fizyczne potrzeby

- dawać mu poczucie bezpieczeństwa i życzliwego zainteresowania

- kształtować jego otoczenie w taki sposób, żeby mogło zdobywać umiejętności i wiedzę

Konieczne jest wzajemne poznanie, które może trwać rozmaicie długo – zależnie od wieku i osobowości dziecka, a także od kompetencji i doświadczenia osoby wchodzącej z nim w relacje.

Najściślejsze więzi łączą dziecko często z jedną lub dwiema osobami, najczęściej z rodzicami. Wobec obiektu przywiązania dziecko nie zachowuje dystansu, można z nim nawiązać kontakt fizyczny.

Jeżeli dzieckiem zajmuje się więcej niż jedna osoba to:

·         jest bardziej otwarte wobec innych i łatwiej się do nich dostosowuje, co pozytywnie wpłynie na jego przyszłe kontakty

...