3) Kompetencje zawodowe nauczyciela

Definicja Kompetencji  Nauczycielskich

*   zbiór profesjonalnych umiejętności wiedzy, wartości i postaw , którymi  musi   dysponować każdy nauczyciel , aby mógł efektywnie wykonywać swoja pracę.

*    Wg. Jasińskiego:

  zespół  elementów osobowościowych ( predyspozycji  intelektualnych , moralnych i działaniowych ) pozwalających nauczycielowi na dobre wykonywanie zawodu

      *   jest to zdolność do wypełniania wymaganych zadań i ról przy specjalnych oczekiwaniach standardowych .

(definicja kompetencji bez autora ogólna )

Kompetencje to wszystkie związane  z  praca  cechy osobowości , wiedza i umiejętności  oraz wartości na których bazuje dana osoba aby dobrze wykonywać powierzoną pracę

Kompetencje ucznia i  nauczyciela w świetle reformy edukacji w Polsce 

Kompetencje ucznia :                          Kompetencje nauczyciela

- uczenie się                                            nauczanie i uczenie się 

-  myślenie                                             myślenie krytyczne

- poszukiwanie                                        poszukiwanie ( odkrywanie )

- doskonalenie                                        doskonalenie się

- komunikowanie się                                komunikowanie się

- współpraca                                            współpraca

- działanie                                                działanie

Kompetencje umiejętności

- umiejętność planowania i przygotowania lekcji

- umiejętność realizacji  jednostki lekcyjnej

- umiejętność kierowania  lekcją

- umiejętność  tworzenia klimatu lekcji

- umiejętność potrzebna   do utrzymania pożarku i dyscypliny

- umiejętności potrzebne do oceniania uczniów

- umiejętności potrzebne do oceniania wlasnej pracy

Czynności zawodowe nauczycieli  wg. Banacha

1.      zadania przygotowawcze

2.      zadania wychowawcze

3.      zadania dydaktyczne

4.      zadania opiekuńcze

5.      współpraca ze środowiskiem wychowawczym

6.      samokształcenie

7.      zadania  administracyjne

   (ogólny )

Komponenty profesjonalnych kompetencji nauczycielskich

( „kluczowe umiejętności”  układ teoretyczny .

1.kompetencje specjalistyczne, przedmiotowe ( podstawy naukowe do prowadzenia przedmiotów)

2. kompetencje psychodydaktyczne ( uwzględnienie psychologicznych podstaw w dydaktyce)

3.kompetencje komunikacyjne ( porozumiewanie się z uczniami , pracownikami szkoły , rodzicami )

4.kompetencje organizacyjne i kierownicze ( planowanie , projektowanie , organizowanie czynności )

5. kompetencje diagnostyczne i interwencyjne ( sprawdzanie jak uczeń myśli , czy wie co przeżywa , jakie ma problemy jak mu pomóc )

6.kompetencje poradnicze i doradcze  ( doradzanie uczniom i rodzicom)

7.kompetencje w zakresie refleksji nad własną działalnością (analiza swego dzialania , wyprowadzenie wniosków ze swoich działań , modyfikowanie wlasnego postępowania . )

Kompetencje nauczycielskie wg:

^  Żukowskiej

- socjalizacji

- komunikatywności

- czynnego uczestnictwa w kulturze

- społecznego działania

* Kwaśnicy

- praktyczno- moralne ( interpretacyjne, moralne i komunikacyjne )

- techniczne ( postulacyjne , metodyczne realizacyjne

&Puśleckigo

- naukowo- specjalistyczne

- naukowo- pedagogiczne

- interakcyjna( relacje miedzy uczniem a nauczycielem)

- komunikacyjna

- kooperacyjna

- transgresyjna

- negocjacyjna

- asertywna

- autorefleksyjna

- antycypacyjna

#Europejska Federacja Związków Zawodowych ( ETUC) a Europejską Federacją Pracodawców ( UNICE)

- umiejętności komunikowania się

- wyszukiwanie i przetwarzanie informacji

- gotowość do akceptacji zmian zachodzących w otoczeniu jednostki i umiejętności przystosowania się do nich

- umiejętność samodzielnego podejmowania decyzji

- umiejętność porozumiewania się w obcych językach

- podtrzymanie aktywności uczniów

- aktywność zawodowa, twórczość , odpowiedzialność , krytyczność , niezależność

- samodzielność   w pracy  i działaniu

- poczucie obywatelstwa europejskiego i  myślenia „po europejsku”

           Kompetencje nauczyciela ogólne

Praktyczno – moralne                                                              Techniczne

Interpretacyjne                                                                 postulacyjne                    realizacyjne

                Moralne             komunikacyjne                                  metodyczne

RODZAJE CZYNNOŚCI NAUCZYCIELA

T. Kotarbiński wyróżnia:

-ze względu na skutek czyny :a) konstrukcyjne, b)destrukcyjne

-ze względu na stosunek wyniku do zamierzenia :a)skuteczne, b)obojętne,
c) przeciwskuteczne

-ze względu na złożoność: a) proste, b) złożone

-ze względu na współdziałanie: a) jednoimpulsowe, b) wieloimpulsowe

-   -‘’-   na przewidywany niepożądany skutek :a)zachowawcze, b) zapobiegawcze

-   -‘’-   na udział w nich świadomości :a) intensywne b) machinalne

-czynności informacyjne, naśladownicze, permutacyjne i inne.

T. Tomaszewski wyróżnia czynności: celowe, dowolne, mimowolne, konieczne, zbędne, kontrolne, ochronne, orientacyjne, poznawcze, produkcyjne, niedokończone, świadome. Jak
i również: ruchowe, lokomocyjne, manipulacyjne, sygnalizacyjne, umysłowe

Można wyodrębnić następujące rodzaje czynności nauczycielskich: motywujące, informujące, naprowadzające, kontrolne, korektywne i dodatkowo przygotowawcze.

Czynności przygotowawcze:

Wiążą się z planowaniem pracy pedagogicznej: a) projektowanie i planowanie zajęć oraz przygotowanie potrzebnych środków, b) przygotowanie miejsca zajęć oraz umysłowości uczniów do czynnego udziału. Czynności przygotowawcze mają wiec na celu stworzenie warunków sprzyjających pomyślnemu pod względem organizacji przebiegowi zajęcia oraz zapewnienie dzięki temu osiągniecie zamierzonych celów.

Planowanie pracy pedagogicznej w świetle metod sieciowych:

Planowanie pedagogiczne obejmuje zagadnienia dydaktyczno-wychowawcze i opiekuńcze,
a wiec cele i zadania pracy pedagogicznej oraz podział zadań pomiędzy okresy, poszczególne grupy nauczycieli i instytucje współdziałające ze sobą. Planowanie szkolne można podzielić na: programowanie, plany operacyjne ogólnoszkolne
w danym przedziale czasu, plany szczegółowe nauczycieli. W tym uwzględnia się również obowiązujące zasady: ciągłości, jednolitości, informacji i inne. Planowanie sieciowe motywuje nauczycieli. Metody sieciowe mogą być stosowane w pedagogice do planowania celów i zadań oraz organizacji działań, wpływając na racjonalizację planowanych i wykonywanych czynności.

Czynności motywujące:

Ich celem jest mobilizacja uwagi, zainteresowania i sił uczniów do rozwiązywania zagadnień oraz ich chęci do działania. W skład czynności motywujących wchodzą następujące elementy:

-          wywołanie zainteresowania danym zagadnieniem przez ukazanie jej ważności,

-          indywidualne wywołanie potrzeby podjęcia pracy nad zadaniem w przypadku prac samodzielnych,

-          stosowanie dodatkowych bodźców motywujących w czasie samodzielnej pracy uczniów

-          ocenianie wysiłku uczniów i zachęcanie ich do pokonywania trudności przez pomaganie, dodatkowe wyjaśnianie, porównywanie z innymi.

Czynności informujące:

Informacje nauczyciela powinny sterować czynnościami uczniów. Do tego celu służą nie tylko informacje naukowe związane z programem nauczania ale towarzyszące im wszelkie sygnały odnośnie do sposobu pracy oraz związane z sytuacją powstała na lekcji

Czynności naprowadzające:

Maja na celu przygotowanie uczniów do pracy samodzielnej lub tej pracy towarzyszą. Występuj najczęściej w sytuacji opracowywania nowych informacji i ich zastosowań oraz przed i w trakcie podejmowania przez uczniów rozwiązywania problemu.

Czynności kontrolne:

Maja one na celu czuwanie nad prawidłowym i skutecznym uczeniem się uczniów. Kontrola powinna występować w końcowej fazie każdej lekcji. Struktura czynności kontrolnych to:1nazwanie zadania, które miało być opanowane, sprawdzenie stopnia jego realizacji przez poszczególnych uczniów, podjęcie decyzji przejścia do nowego zadania bądź jego powtórzenia , 2sprawdzenie stopnia realizacji zadań trzeba uzupełnić wywołanie u uczniów samokontroli bądź włączeniem ich do kontroli wzajemnej.

Czynności korektywne i alternatywne:

Czynności korektywne występują nie tylko w działalności dydaktycznej nauczyciela, lecz także w jego pracy wychowawczej, we wszystkich sytuacjach zadaniowych w stosunku do których stosuje się odpowiednie czynności.

Czynności alternatywne stanowią pogotowie ułatwiające nauczycielowi działanie skuteczne. Stosuje się je nie tylko w sytuacjach zaistnienia trudności. Pomagają one również nauczycielowi w działaniu korektywnym.

Komunikowanie się jako właściwość czynności nauczycielskich:

Komunikowanie się jest właściwością każdej czynności, tym bardziej kontaktu celowego, zakładającego wywarcie świadomego wpływu na inną osobę. Ta cecha zakłada stałe krążenie i wymianę bodźców i reakcji w celu osiągnięcia założonych celów.

Struktura czynności nauczycielskich a ich efektywność:

Podstawowym kryterium struktury czynności jest rodzaj realizowanego zadania. W stosunku do każdego zadania szczegółowego dobieramy odpowiednie czynności.

Struktura zadań powinna uwzględniać różne drogi uczenia się w tym samym ich zespole, łączyć elementy poznawcze z działaniem i oddziaływaniem na postawy. Należy także kierować się tym , że podstawą doboru czynności powinno być założenie, że swoim układem powinny one przyczyniać się możliwie najlepiej do osiągnięcia celu.

Struktura czynności nauczycielskich powinna być następstwem logicznym procesu uczenia się. Pozwala ona racjonalnie organizować przez nauczyciela proces uczenia się uczniów, unikanie pracy jednostronnej, a zarazem zwiększenie dzięki temu efektywności uzyskiwanych wyników.

Kompetencje profesjonalne nauczyciela

a)      kompetencje naukowo-specjalistyczne – odnoszą się do zakresu wiedzy merytorycznej nauczyciela z nauczanego przedmiotu będącego jego specjalnością

b)     kompetencje naukowo – pedagogiczne – określają poziom psycho – pedagogicznego, dydaktycznego i socjologicznego przygotowania nauczyciela do profesjonalnego działania w procesie kształcenia

c)      kultura interakcyjna – obejmuje relacje międzyosobowe ja-ty

d)     kompetencje komunikacyjne – wskazują na niezbędny zakres wiedzy i umiejętności nauczyciela związany z porozumieniem się z uczniami w procesie kształcenia oraz na jego postawy w trakcie tego porozumiewania się. Istotna jest komunikacja werbalna a także pozawerbalna

e)      kompetencje kooperacyjne – obejmują umiejętności organizowania pracy uczniów przez nauczyciela współdziałania z nimi w toku przygotowania, realizowania i oceniania efektów wykonania określonej pracy, współpracy z rodzicami uczniów, innymi nauczycielami i środowiskiem

f)       kompetencje interpretacyjne – podstawowymi elementami tych kompetencji są wartości, wiedza i umiejętności dzięki, którym nadaje się sens wszystkiemu, co się dzieje w otoczeniu, można formułować cele działania, obmyśleć środki i metody,  spostrzegać otoczenie i siebie jako warunki wpływające na możliwości oraz ograniczenia działania.

g)     Kompetencje realizacyjne – składa się na nie wiedza, posiadana przez nauczyciela oraz umiejętności posługiwania się określonymi metodami i środkami działania dydaktyczno-wychowawczego. Kompetencje te obejmują także planowanie dydaktyczne, pomiar i ocenę wyników kształcenia.

h)     Kompetencje transgresyjne – oznaczają zdolność do pobudzania i podtrzymywania wielostronnej aktywności twórczej uczniów

i)       Kompetencje negocjacyjne – nauczyciel musi być odpowiednio przygotowany do właściwego zachowania się w procesie negocjacji, metodą prowadzenia negocjacji jest dialog negocjacyjny. Należy szukać takiego porozumienia, w którym każda strona wygrywa.

j)       Kompetencje asertywne – asertywność jest umiejętnością wyrażania swoich myśli, uczuć i przekonań bez lekceważenia uczuć i poglądów innych. Asertywność to respektowanie własnych i innych praw

k)     Kompetencje autorefleksyjne – nauczyciel niezależny profesjonalista, jemu własna wiedza i doświadczenie praktyczno-pedagogiczne służą za oparcie decyzji, jak kształcic

l)       Kompetencje antycypacyjne – dotyczą umiejętności przewidywania skutków wpływu kontrolowanych i niekontrolowanych zmiennych niezależnych na osobowość uczniów, oczekiwania i akceptowania ich dodatnich stron lub uprzedzenia oddziaływań tych zmiennych w przypadku ich negatywnych wychowawczo następstw.

Kompetencje zawodowe są równoznaczne z kwalifikacjami zawodowymi, a w tym wyróżnia się:

a)      kwalifikacje ogólne, specyficzne, które są wspólne dla wszystkich uczących

b)     kwalifikacje szczegółowe, specyficzne, wspólne dla nauczycieli uczących tego samego przedmiotu nauczania, określające ich główną specjalizację zawodową

c)      kwalifikacje szczegółowe, specyficzne, których posiadanie ułatwi realizację zadań wynikających szczególnie z jednej, pozadydaktycznej funkcji szkoły

a) Każdy nauczyciel powinien dysponować wiedzą:

- która stanowić będzie podstawę jego porozumienia się z innymi ludźmi, tj. wiedzą o przyrodzie, kulturze, społeczeństwie,

- o uczniu, jego rozwoju indywidualnym i społecznym oraz uwarunkowaniach tego rozwoju,

- o sposobach i warunkach skutecznej realizacji celów i zadań szkoły,

- wiedza specjalistyczną wnikającą w szczegóły kluczowych zagadnień i ujmującą różne stanowiska metodologiczne.

Nauczyciel powinien dysponować układami umiejętności:

- diagnostycznymi,

- planowanie i programowanie działań własnych i uczniów,

- realizacja założonych planów i programów działań,

- kontrolowanie, ocenianie, korygowanie działań własnych i uczniów oraz innych ludzi dorosłych, w tym samego siebie,

- doskonalenie samego siebie i swojego warsztatu pracy.

b) Kwalifikacje nauczyciela w zakresie jego głównej specjalizacji zawodowej są zespołem specyficznych układów wiedzy, umiejętności i uwarunkowań podmiotowych działalności nauczyciela, które mają mu ułatwiać zapoznanie uczniów z określonym fragmentem rzeczywistości.

c) Pożądane byłoby, aby nauczyciel miał możliwość uzyskiwania kwalifikacji dodatkowych w zakresie urzeczywistniania jednej z funkcji lub zadań usytuowanych na pograniczu kilku funkcji szkoły. Mógłby on je lepiej realizować niż inni nauczyciele.