79
Spis treści ..........................................................................................................2
Wstęp ...................................................................................................................4
Rozdział I
Wycieczka jako jedna z form pracy z dziećmi w przedszkolu
I.1 Próba definicji wycieczki w ujęciu psychologów i pedagogów ...................
I.2 Znaczenie wycieczki w rozwoju dziecka .......................................................
I.3 Charakterystyka i klasyfikacja wycieczek .....................................................
I.4 Organizacja wycieczek ...................................................................................
I.4.1 Cele i planowanie wycieczek .........................................................................
I.4.2 Zachowanie bezpieczeństwa podczas wycieczek. Regulamin wycieczek w
Przedszkolu nr 118 w Krakowie ....................................................................
I.4.3 Znaczenia oraz wykorzystanie treści wycieczek w zajęciach dydaktycznych
i wychowawczych .........................................................................................
I.5 Rola rodziny w zdobywaniu wiadomości ekologicznych ..............................
Rozdział II
Znaczenie pojęć ekologicznych w rozwoju dzieci 6 - letnich
II.1 Próba definicji określenia pojęcia oraz pojęć ekologicznych ................
II.2 Psychologiczne prawidłowości rozwijania pojęć .........................................
II.3 Badania pedagogiczne nad wpływem wycieczek na kształtowanie pojęć
ekologicznych ...............................................................................................
II.4 Założenia programowe w zakresie znajomości pojęć ekologicznych przez
dzieci 6 – letnie .............................................................................................
Rozdział III
Metody badań własnych
III.3 Zdefiniowanie hipotezy głównej i szczegółowych .....................................
III.4 Określenie zmiennej i wskaźników .............................................................
III.5 Omówienie metod badań zastosowanych w pracy ......................................
III.6 Organizacja i przebieg badań ......................................................................
III.7 Charakterystyka badanego środowiska i grupy ...........................................
Rozdział IV
Poziom pojęć ekologicznych u dzieci 6 – letnich w świetle przeprowadzonych badań
IV.2 Charakterystyka pojęć ekologicznych dzieci 6 – letnich ...........................
IV.2.1 Częstotliwość prowadzonych wycieczek – analiza dziennika ...................
IV.3 Analiza wysokiego poziomu pojęć ekologicznych u dziecka 6 – letniego
IV.4 Interpretacja średniego poziomu pojęć ekologicznych u dziecka 6 –
letniego .......................................................................................................
IV.5 Omówienie niskiego poziomu pojęć ekologicznych u dziecka 6 –
letniego .....................................................................................................
IV.6 Wykształcenie rodziców, a poziom pojęć ekologicznych dzieci ...............
IV.7 Czas uczęszczania do przedszkola, a poziom pojęć ekologicznych dzieci
IV.8 Podsumowanie .......................................................................................
IV.10 Bibliografia ...............................................................................................
IV.11 Aneksy ........................................................................................................
Przedszkole jest instytucją powołaną do pełnienia określonych programem zadań, stanowiących o jego funkcjach spełnianych wobec dziecka, rodziny i społeczeństwa.
Sprawuje ono opiekę nad zdrowiem i bezpieczeństwem dzieci, stymuluje wszechstronny ich rozwój, stwarza wyrównywania deficytów rozwojowych, zaspokaja ich podstawowe potrzeby biologiczne, psychiczne, społeczne. Działalność dydaktyczna przedszkola wyraża się w procesie kierowania uczeniem się przez dzieci w różnych sytuacjach i okolicznościach. Nauczyciel steruje działalnością dziecka przez organizowanie środowiska wychowującego i tworzenie sytuacji wychowawczych, przez dostarczanie treści oraz stosowanie różnorodnych metod i form pracy z dziećmi.
Zabiegi te mają na celu kształtowanie osobowości dziecka, która jest rezultatem wielostronnego, intensywnego uczestniczenia w działaniu, przeżywaniu i poznawaniu otaczającego świata.
Jednym z najskuteczniejszych czynników wychowawczych i kształcących jest kontakt z przyrodą, która stanowi bogate źródło wrażeń, przeżyć, doznań a także wywołuje chęć aktywnego działania.
Bezpośrednie zetknięcie z otoczeniem przyrodniczym wywołuje u dziecka zaciekawienie, zdziwienie, nasuwa wiele pytań, stwarza szerokie możliwości doświadczeń, zaspokaja potrzeby, rozbudza zainteresowanie, kształtuje pożądane postawy.
Zainteresowanie jest specyficznym nastawieniem poznawczym i emocjonalnym na osoby, przedmioty zjawiska przyrodnicze.
Ich rozwój zależy od wpływu środowiska. Organizując kontakty z przyrodą możemy te zainteresowania rozwijać, kształtować. Będą one miały duży wpływ na kształtowanie się prawidłowych postaw wobec przyrody i problemów ekologicznych.
Postawy to sposób zachowania się wobec osób, przedmiotów, zjawisk przyrodniczych, roślin czy zwierząt. Sukcesem będzie ukształtowanie postaw czynnych wobec ochrony przyrody.
Kontakt z przyrodą budzi uczucia opiekuńcze i rodzi zamiłowanie do pielęgnowania roślin, zwierząt, dzięki czemu można wprowadzić podstawowe elementy ochrony środowiska i problemy ekologiczne.
Praca dotyczy problemu wychowania ekologicznego w przedszkolu.
Pogłębiający się niepokój o losy naszej planety, skłania wiele grup społecznych do działania na rzecz rozwijania świadomości ekologicznej i kształtowania nowych, przyjaznych naturze postaw. Nauczyciele, już w przedszkolu, mają niepowtarzalną szansę, aby rozbudzić w dzieciach „sumienie ekologiczne”.
W mojej pracy skupiłam się nad jedną z form pracy z dziećmi 6 letnimi, jaką jest wycieczka.
W rozdziale pierwszym jak i drugim -I- „Wycieczka jako jedna z form pracy w przedszkolu”, -II- „Rozwój i kształtowanie pojęć ekologicznych u dzieci 6 letnich” omówiłam teoretyczne i naukowe podstawy związane z tematem.
W rozdziale III „Metody badań własnych” uściśliłam przedmiot badań, określiłam cel, problem badawczy, omówiłam metody, techniki i narzędzia badawcze, jakie użyłam podczas swojej pracy oraz scharakteryzowałam badane środowisko.
Rozdział IV „Poziom pojęć ekologicznych dzieci 6 letnich w przeprowadzanych badaniach”, przedstawia wyniki prowadzonych badań i poddaje je analizie. Przedstawiam w tym rozdziale również wnioski, będące wynikiem analizy badań.
Pracę kończą aneksy i bibliografia.
Pragnę serdecznie podziękować mojemu Promotorowi Pani Prof. dr hab. Eugenii Lesiak-Laska za cenną pomoc merytoryczną i metodyczną oraz życzliwy stosunek podczas pisania pracy.
I.1 Próba definicji wycieczki w ujęciu psychologów i pedagogów.
Wycieczka jest konieczną formą pracy w przedszkolu. Poznawanie przez dzieci świata przyrody jest nieodzowne w kształtowaniu prawidłowych pojęć przyrodniczych oraz właściwej postawy. Nie można mówić o prawidłowym rozwoju osobowości bez zastosowania tej drogi poznawczej.
Kazimierz Denek wskazuje, iż idea wycieczki jako forma pracy wychowawczo-dydaktycznej pojawiła się w związku ze zwalczaniem metod scholastycznych i werbalizmu w nauczaniu. Francuski pisarz oświecenia, filozof, pedagog, powieściopisarz i kompozytor J. J.Rousseau (1712-1778) zalecał stosowanie wycieczek dla rozwijania się u uczących twórczych zdolności obserwacji dociekliwości. Na połowę XIX wieku przypada wprowadzenie przez W. Jastrzębowskiego, nauczyciela w Instytucie Agronomicznym na Marymoncie w Warszawie, wycieczki szkolnej do programu pracy tego zakładu. Stąd słusznie W. Jastrzębowskiego uważa się jako pioniera wycieczek szkolnych. Miano to przypisuje się również J. Michejdzie (1860-1928), znanemu pedagogowi na Śląsku Cieszyńskim, który własnym przykładem, jak i piórem zachęcał do organizacji wycieczek szkolnych, zwanych „podróżami szkolnymi” dla celów dydaktycznych i pedagogicznych. Dydaktyczno-wychowawcze walory wycieczek jako spotkania młodzieży ze światem i życiem, doceniali członkowie Komisji Edukacji Narodowej-pierwszej państwowej władzy szkolnej w Polsce i w Europie. Zachęcali oni do stosowania wycieczek i dłuższych wędrówek w nauczaniu różnych przedmiotów. W programach i zaleceniach wydawanych przez Komisję Edukacji Narodowej znalazło się znamienne zalecenie: „Wprawując dzieci, aby gdziekolwiek się znajdują znali wschód i zachód słońca, pomiarkowali, jakie jest ich położenie względem tego lub innego miasta. Aby naprzód znali swoy kray, potym sąsiedzkie i bliskie”. Dowodzi ono jak bardzo starano się zbliżyć uczniów do poznawania zjawisk w naturalnym dla nich środowisku, zerwać ze zdobywaniem wiedzy tylko z ksiąg. Dążenie członków Komisji Edukacji Narodowej w tym zakresie J. Minasowicz - poeta i współpracownik Komisji ujął w następującym dwuwierszu: „Świat takich nauczycieli chwalił i chwali, którzy ucząc chodzili, a chodząc nauczali”.
Współczesna pedagogika i nauki z nią współdziałające, podkreślają liczne walory wycieczek, wyznaczają im poważną rolę i zadania w nowoczesnym nauczaniu i wychowaniu. [1]
„ Przyrody nie można uczyć tylko za pomocą książek. Byłoby to zajęcie szare i nudne, dziecko powinno badać zjawiska i procesy w sali i poza nią. Trzeba wyjść do ogrodu, parku, sadu, na pole, na łąkę do lasu, nad staw, pokazywać roślinność w warunkach naturalnych. Pokazywanie przyrody na obrazku nie wystarczy.”
Marian Krawczyk w książce pt. „Wycieczki” istotę wycieczki przedstawia jako:„ pęd zdrowy, zapewniający olbrzymie korzyści wychowawcze, przyczyniający się tak bardzo do poznania i ukochania kraju ojczystego, jego krajobrazów, ludu, z jego zwyczajami i obyczajami, że daje olbrzymie wartości wychowawcze, zarówno dla rozwoju fizycznego, jak i kształcenia charakteru, przeto też słuszne jest, że na wycieczki i zaprawienie do nich młodego pokolenia zwraca się tak wielką uwagę i wprowadza się je do programów wychowawczych wszystkich instytucji i organizacji wychowawczych od zarania lat”.[2]
Bogdan Suchodolski wycieczkę rozumie jako „ swoistą formę organizacyjną, której calem jest realizowanie określonych celów dydaktycznych. Wycieczkę organizuje się wówczas, gdy nauczyciel pragnie przedstawić uczniom wybrane rzeczy, zjawiska, procesy w ich naturalnych warunkach”.[3]
Wincenty Okoń w Słowniku Pedagogicznym pisze, iż: wycieczka szkolna to jedna z form pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły, umożliwiająca uczniom bezpośrednie poznanie środowiska lokalnego, własnego regionu, kraju ojczystego bądź innych krajów, ich właściwości geograficznych, historycznych, etnicznych, kulturowych lub gospodarczych. Wartość wycieczki zależy od stopnia uprzedniego wprowadzenia uczniów w jej problematykę, od wyboru marszruty i środków lokomocji, od koncentracji, uwagi i emocji uczestników na obiektach szczególnie godnych poznania oraz od umiejętności spożytkowania wyników wycieczki w dalszej pracy szkolnej.[4]
.... bo cóż jest bardziej naszą własnością,
niż świat wzięty w posiadanie
przez wrażenia i uniesienia dzieciństwa...
Maria Dąbrowska
Dziecko jest istotą ciekawą świata. Konieczność poznawania przez dzieci świata przyrody i kształtowania prawidłowych pojęć przyrodniczych oraz właściwej postawy jest ogromna. Tak ogromna, że nie możemy mówić o prawidłowym rozwoju osobowości bez zastosowania tej drogi poznawczej. Psychologowie są zgodni, że świat przyrody jest interesującym obiektem poznania dla dzieci w wieku przedszkolnym.[5] S. Szuman tłumaczy to faktem, że wiadomości z przyrody najbardziej odpowiadają sposobowi myślenia dziecka. Dlatego właśnie obserwacje natury są u dzieci potrzebą naturalną, a bliski kontakt z nią ciągłym dążeniem dzieci. Aby w pełni zrozumieć znaczenie wycieczki w rozwoju dziecka, w tym wypadku dziecka 6-o letniego, musimy sięgnąć do podstaw psychologii rozwojowej wieku dziecięcego.
W połowie 6 r.ż., rozpoczyna się ostatnia faza wieku przedszkolnego, która kończy się z chwilą podjęcia nauki w szkole. W zachowaniu dzieci w tym wieku przejawiają się wszystkie charakterystyczne właściwości rozwojowe okresu przedszkolnego, jak również zalążki nowych cech, które rozwiną się i ukształtują w następnym stadium rozwoju ontogenetycznego - w młodszym wieku szkolnym.
Tak więc sześciolatek przejawia nadal żywe zainteresowanie światem przyrody: roślin, zwierząt oraz niektórymi zjawiskami życia społecznego, np. zawodami i pracą ludzka. Poznaje coraz więcej konkretnych własności przedmiotów i chłonie z ciekawością informacje o bliższym i dalszym otoczeniu.[6] Dziecko 6-o letnie charakteryzuje szczególna podatność na wpływy nauczyciela, ogromna plastyczność psychiczna, chłonność poznawcza, duża zdolność przyswajania nowych wiadomości i umiejętności. Ze względu na swój konkretno – obrazkowy sposób myślenia poznaje otaczające go środowisko wszystkimi zmysłami, dlatego należy umożliwić mu oglądanie, badanie, obserwowanie lub eksperymentowanie na wybranych obiektach przyrodniczych. Zajęcia przyrodnicze są wspaniałą okazja do obcowania z przyrodą. Rozwój dziecka w kontakcie z przyrodą przynosi wartości nie dające się wytworzyć w żaden inny sposób.[7] Bezpośredni kontakt z obiektami przyrodniczymi: roślinami, zwierzętami prowadzi do głębszego poznania ich życia, sposobów zachowania, sieci wzajemnych zależności, pozwalają dzieciom dostrzec istnienie wspólnego, biologicznego kontinuum, w którym obecny jest człowiek. Zajęcia przyrodnicze, w których wiodącą role odgrywają wycieczki, umożliwiają odkrycie niepowtarzalnego uroku, rozmaitości i piękna przyrody wpływające na bogactwo przeżyć emocjonalnych i postaw proekologicznych. Sprzyjają rozwojowi cennych zainteresowań, które mogą być impulsem do późniejszego zdobywania wiedzy, skupienia uwagi i chęci dokładniejszego obserwowania zjawiska.
„Polskie władze oświatowe zalecają by więcej czasu przeznaczyć na kształtowanie zachowań dzieci wobec przyrody oraz jej ochronę. Zajęcia przyrodnicze w przedszkolu winny uwzględniać zasady bioetyki, zgodnie z którymi powinniśmy pamiętać o:
- kształtowaniu opiekuńczej postawy dzieci wobec istot żywych i środowiska
- ukazywaniu walorów estetycznych przyrody
- zaprzestaniu dzielenia elementów przyrody na gatunki pożyteczne szkodliwe, gdyż powoduje to, że pierwsze chronimy a drugie tępimy
- rozwijaniu zdolności postrzegania harmonii i dysharmonii poznanych środowisk przyrodniczych np.: łąki, lasu pola
- rozwijaniu umiejętności poznawanych środowisk przyrodniczych, szczególnie w sposób emocjonalny
- kształtowaniu współodpowiedzialności dzieci za stan „ Kącika przyrody”, ogrodu
- ukazywaniu transcendentalnej wartości życia
- prezentowaniu człowieka na właściwej pozycji we wszechświecie, uzależnionego od różnych otaczających go zjawisk przyrodniczych obserwowanych i odczuwanych bezpośrednio, oraz zbliżonych
dzieciom pośrednio- angażowaniu dzieci do prac na rzecz ochrony środowiska w najbliższej okolicy lub choćby ogrodzie przedszkolnym”.[8]
Zaplanowane, przemyślane i systematycznie prowadzone zajęcia, organizowane z wykorzystaniem atrakcyjnych metod i form pracy rozbudzają zainteresowania dzieci, a to z kolei inspiruje je do działania i przyczynia się do zbierania doświadczeń. Wiadomości uzyskane tą drogą są podstawą do prawidłowego rozumienia i przyswojenia pojęć ekologicznych oraz impulsem do dalszego zdobywania wiedzy pojęciowej.
I.3 Charakterystyka i klasyfikacja wycieczek
Bezpośredni kontakt z przyrodą pozwala na uświadomienie dziecku istnienia przyrody przez jej odbiór wszystkimi zmysłami oraz uczuciowe związanie poprzez przeżycia estetyczne np.: dotyk kory drzew, powierzchni liści, słuchania szumu drzew, śpiewu ptaków, poznawania zapachów, podziwiania przyrody. Zdobyte w trakcie bezpośrednich kontaktów z przyrodą doświadczenie, pozwala na wyrażanie przeżyć estetycznych poprzez różnorodną aktywność, w przypadku dzieci przedszkolnych – szczególnie plastyczną i muzyczną, która wzmacnia pozytywne uczucia związane z przyrodą, a także werbalną – pozwala na pogłębienie wiedzy o świecie, przyswojenie nowych pojęć.[9]
Wyjście z procesem dydaktycznym w teren to zorganizowanie wycieczki.
M. Jakowicka przyjęła następujący podział wycieczek:
- wycieczka rozpoznawcza – służy ona rozeznaniu w sposobie doświadczeń ucznia w stosunku do określonych obiektów środowiska,
- wycieczka poznawcza – której celem jest pogłębienie istniejących lub zdobycie nowych spostrzeżeń i doświadczeń uczniów w bezpośredniej styczności z rzeczywistością,
- wycieczka pogłębiająca – jest to rodzaj wycie...
polonistka34