Stanisław Gerstmann - Rozwój uczuć.pdf

(323 KB) Pobierz
Gerstmann Stanisław - Rozwój uczuć - Notatnik
«s
Gerstmann Stanisław Rozwój uczuć
^•"^ " . ^ :*•<*
JL ^ Z G^^' J /';^
? E g^ ^^ c0 ; . ^
• g 8^ $| g. l^
r s S? 2s3 r:1 , ^^
OB A ^ ^, ^
.•r^ oc
CL
l
BIBLIOTEKA
PSYCHOLOGICZNA
Pod redakcją naukową
Marii ^łącznikowej
6 ^ •"'""K* mcHoi.^ (3Q
Stanisław Gerstmann
Rozwój uczuć
^dkaikartatytuWa
^^Andr^ki
Redaktor Wydawnictwa
^a^^^::^
Faktor techniczny
"^""l St^,en
Korektor
Danuta Boniecka
<:!opyright
^Wy.fa^.^,
1 Pedagogiczne
Warszawa 1976
Printed ;n py^
Warazawa 1976
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne
Wydanie pierwsze. Nakład 15000+257 egzemplarzy
ArŁuazy drukarskich 15,25; wydawniczych 11,76
Oddano do składania 13.J.1975 f. , •' i] ; •~\ /
Podpisano do druku I. IV. 1976 r. AKC. ' A ; ^'l^
Druk ukończono w sierpniu 1976 r. ' l
Strona 1
Gerstmann Stanisław Rozwój uczuć
Papier druk. sat. kl. III, 80g, 61 x86 cm z fabryki w Kostrzyniu
Zamówienie nr 2141/332. Cena zi 20. — AIO/4I
WSiP Zaktady Graficzne w Bydgoszczy
Slowo wstępne
Uczucia stanowią waŜny element w kształtowaniu się oso
bowości i na równi z innymi jej funkcjami muszą być celowo
i systematycznie rozwijane przez poszczególne środowiska wy
chowujące.
Psychologowie, zajmujący się tą problematyką, sygnalizują
powaŜne niebezpieczeństwa groŜące, gdy w ontogenezie do
chodzi do zaburzeń rozwojowych w reakcjach emocjonalnych
dzieci i młodzieŜy. Na przykład E. B. Hurlock zwraca uwa
gę na to, Ŝe uczucia zabarwiają znaczną większość doświadczeń
człowieka, a — być moŜe — w ogóle nie ma w naszym Ŝy
ciu sytuacji, w których rozwiązywaniu nie brałyby one udzia
łu.1 Uczucia są równieŜ motywami róŜnorodnych działań ak
tywizujących proces rozwoju człowieka.
Niektóre uczucia przeŜywane bardzo intensywnie często
powstrzymują rozwój osobowości. Przykładem są przypadki
pozbawienia dzieci uczuć miłości rodzicielskiej i sympatii
innych ludzi spotykanych przez dziecko, uczucia niŜszości
i brak wiary we własne moŜliwości działania. To wszystko izo
luje dziecko od społecznego otoczenia, powstrzymuje jego
aktywność zmniejszając rozwojowe szansę. Dominacja uczuć
negatywnych, lękowych i agresywnych utrudnia lub uniemo
1 E. B. Hurlock: ROZWÓJ dziecka. Przekład z jeŜ. ang. B. Homowski,
St. Kowalski i B. Rosemann. Wyd. 2. Warszawa 1961, PWN, s. 299.
SS^A——
rea1^ sT0^3 się UC2U^ Cort26 ldeaJny m0^
Iud^4• rZ^.T'0 ^^^Y te0^ ^"^ośdn.e
Nowych ^S' ^"^"tjedS S3^ w nas^
praictyce wychn1 c1 w pr2eb1^ o^oo2e ^"^ć mo
^etny^":^ unlk^ ^ieJu yS^ P02waia
S%==ss=^3:
"^.SiS^E.^rs;'""—
rosłego Ten n dności Ŝycia „1 ^^"^ch dziecku
s^1 p^s:^^0"^^^^^ u dou
Psychicznych TlnT k2e ^"y^, poza „c •J ^^en^e
^"czućS^0^10^ P^^any zTcL aami' fu^
'^"^s:^ A^r^
^^^SSSi?^^
3 ^^•^tę pełnią upzu
• SźS?^^ ^r^ont^
s:^?^^?^?^^
St,ri1^^^^^
^^a^^^
°d '""cionSo"'"'20'"""' "trellon^r"1.130'"^
"•brew temu u? "'•^•"'''"wania się dn ^ ""•^'•źnie
Strona 2
Gerstmann Stanisław Rozwój uczuć
^'epnTc^a "". '''•""' '" C2y naw
^X ^^IS1^———— ^^
"y^^'^". ""ym, {^cj^y0^^
runkowme pS, ^g•a',Ł^m'"^i. Na pocS alym' "i^
^".ar^^^^ .^^a icierowanrceTo^ C2wle
^y^cyjnrroT^T"1 proces6^ e^^T^1 świad0
woś^ opano^? ^^"ośd Jedno^T "^•''^i ^h
' ^"yc0^1,"^ PoJtr^^ ^ o.h
^ ,p. e, .^^ .chSo^f^ °
w związku 7 ODJa
s..^iy^s^^^
^ŁST" ^e^:00 P°^:
teck0"^^^^^^^^
4 lcń Alzacji, nie
orientuje się w warunkach działania, które mogą sprawiać, Ŝe
cel nie da się osiągnąć. W tych sytuacjach przeszkoda w dą
Ŝeniu do urzeczywistnienia zamiaru powoduje siine reakcje
emocjonalne (frustracje). Z upływem czasu, w późniejszych
tatach ontogenezy, podejmowanie decyzji opiera się na ana
lizie sytuacji, czyli subiektywnych i obiektywnych warunków
powodzenia. Coraz łatwiej ustalić równieŜ stopień ryzyka
i wiąŜące się z tym prawdopodobieństwo sukcesu.
Podobne przemiany zachodzą w stosunku człowieka do sa
mego siebie. W tym zakresie istnieje zawsze silna skłon
ność do indywidualnego, emocjonalnego oceniania swoich
właściwości, tworzenia obrazu samego siebie. Niemniej schy
łek wieku dorastania stwarza juŜ szansę bardziej krytycznego
spojrzenia na własne postępowanie, wykorzystania, opinii śro
dowiska i zobiektywizowania dotychczasowych sądów. Mo
Ŝliwie bezstronny stosunek jednostki do siebie stanowi bowiem
jeden z podstawowych czynników wyznaczających ustosun
kowanie się do społecznego otoczenia.
Scharakteryzowany powyŜej ogólny przebieg rozwoju
uczuć jest uwarunkowany czynnikami, których znaczenie uję
to w dialektycznej teorii rozwoju osobowości. Zawiera ona
najogólniejsze, powszechne prawa, a wynikają z niej postu
laty, które musi uwzględniać praktyka kształtowania uczuć,
leŜeli ich rozwój ma być jak najbliŜszy optymalnego.
Właściwości poszczególnych funkcji emocjonalnych są
uwarunkowane niektórymi cechami organizmu jednostki.
Dlatego omówimy zaleŜność stopnia pobudliwości emo
cjonalnej od reaktywności tkanki nerwowej w ośrodkowym
układzie nerwowym i od oddziaływania na jej stan funkcjo
nalny innych narządów organizmu, a głównie układów wy
dzielania wewnętrznego (dokrewnego), krąŜenia i oddecho
wego. Ogólny stan zdrowia lub wyczerpania, zmęczenia, rów
nieŜ wpływa na warunki przeŜywania emocji.
Druga grupa czynników warunkujących przebieg rozwoju
uczuć wiąŜe się z oddziaływaniem zewnętrznego, przede
wszystkim społecznego środowiska. Na czoło wysuwa
ją się tu wszystkie celowe zachowania Judzi dorosłych (wy
Strona 3
Gerstmann Stanisław Rozwój uczuć
chowawców w rodzinie, szkole i in.), które kierują i modelują
w optymalny sposób przebieg procesów rozwojowych. Brak
kierowniczej ingerencji powoduje powstawanie wypaczeń,
zaburzeń Ŝycia emocjonalnego, oddalanie się wyników wy
chowania od akceptowanego modelu uczuciowości człowieka
i drogi jej formowania się.
Oprócz zorganizowanych celowo środowisk wychowują
cych na rozwój dziecka wpływają sytuacje, zdarzenia nie
kontrolowane, przypadkowo pojawiające się w jego oto
czeniu. Ich znaczenie bywa rozmaite, znajduje się tu bowiem
źródło zarówno korzystnych, jak i niekorzystnych doznań
i doświadczeń. Te ostatnie mogą być przedmiotem oddziały
wań reedukujących, a więc w jakimś zakresie korekcyjnych.
Pamiętając o roli otoczenia i samokontroli w rozwoju oso
bowości, a w tym uczuć, wskaŜemy następny czynnik, równie
jak scharakteryzowane poprzednio doniosły: aktywność
człowieka. Podstawowym warunkiem rozwoju wszystkich
funkcji organizmu wraz z psychicznymi jest działanie, po
sługiwanie się nimi w zwyczajnych, codziennych okolicznoś
ciach Ŝycia. Ich sprawność i doskonalenie wymaga ćwiczenia
i doświadczeń. Ilościowy i jakościowy rozwój uczuć dokonuje
się wówczas, gdy dziecko ma róŜnorodne — w miarę moŜ
ności celowo dobrane — sposobności ich przeŜywania, gdy
styka się ze źródłami wzbudzającymi pojawianie się procesów
emocjonalnych.
Więzi uczuciowe, np. koleŜeństwo i przyjaźń, mogą poja
wić się tylko w odpowiednio przebiegających interakcjach,
w określonych, jeśli chodzi o specyficzne właściwości, sto
sunkach międzyludzkich.
JeŜeli myślimy o zamierzonym wpływie wychowawczym,
którego celem głównym ma być odpowiednie modelowanie
przebiegu rozwoju uczuć, to chodzi przede wszystkim o orga
nizowanie aktywności dziecka i dorastającego oraz warunków
bezpośrednio wpływających na jej rodzaj.
Wskazane powyŜej problemy są omówione w kolejnych
rozdziałach tego tomu „Biblioteki Psychologicznej". Przedsta
wiono w nich najwaŜniejsze przejawy zróŜnicowanego Ŝycia
uczuciowego u noworodka i niemowlęcia, w wieku poniemo
wlęcym i przedszkolnym, w młodszym wieku szkolnym oraz
w okresie dorastania. Taki sposób charakteryzowania przemian
zachodzących w kształtowaniu się emocjonalności powinien
ułatwić zrozumienie dzieci i młodzieŜy, których rozwojem
kierujemy w poszczególnych okresach ontogenezy.
Rola uczuć w Ŝyciu człowieka
Co to są uczucia?
Człowiek orientuje się w rzeczywistości, która jest terenem
jego róŜnorakiej aktywności, za pośrednictwem treści proce
sów psychicznych, odzwierciedlających otaczający go świat.
Spostrzegamy przedmioty, ludzi i ich zachowanie się, zdaje
my sobie sprawę z ich wyglądu, rozmieszczenia, właściwości
fizycznych. WyobraŜamy sobie to, co w danej chwili jest
niedostępne spostrzeganiu poprzez zmysły, a z czym kiedyś
zetknęliśmy się bezpośrednio. Myślimy o minionych zdarze
niach, o teraźniejszości i przyszłości. Są to procesy poznaw
cze ściśle powiązane funkcjami, dzięki czemu moŜemy od
zwierciedlać świat w pełny sposób, przeŜywając równocześnie
obraz „rzeczy i niedostrzegalne ich cechy za pomocą myśli.
, Wśród procesów psychicznych, prócz poznawczych, wy
Strona 4
Gerstmann Stanisław Rozwój uczuć
róŜniamy uczucia. Są to takie przeŜycia, jak miłość, zazdrość,
tęsknota i wiele innych. Współwystępują one i w pewnym
sensie współdziałają z procesami poznawczymi wpływając na
ich przebieg i treść oraz wzajemnie ulegając kierowniczej
funkcji procesów poznawczych. Te obopólne związki pozna
my w przebiegu ich rozwoju i kształtowania się.
Uczucia takŜe odzwierciedlają świat, umoŜliwiają oriento
wanie się w rzeczywistości. WyraŜa się w nich stosunek jed
nostki do poszczególnych fragmentów otoczenia, _,'
Wśród uczuć wyróŜnia się e mocje. (Zalicza się je do pier
wotnych funkcji psychicznych człowieka, wspólnych ludziom
li
i zwierzętom znajdującym się na wyŜszych poziomach rozwoju
ewolucyjnego. Są to na przykład strach i gniew.
I. P. Pawłów zwrócił uwagę na znamienny związek uczuć
z procesami poznawczymi juŜ na poziomie odruchów bezwa
runkowych. Gdy organizm znajdzie się w nowych warunkach,
uruchamia się dziedziczny odruch, ustawiający organizm i je
go narządy odbiorcze tak, aby moŜna było zorientować się
w otoczeniu. Jest to więc odruch badawczy, który Pawłów na
zwał odruchem ,,Cóź to takiego?"1. W tej sytuacji występuje
równocześnie proces emocjonalny o charakterze przestrachu,
tremy, uczuć niepewności, poniewaŜ nieznana sytuacja moŜe
zawierać czynniki groźne, niebezpieczne dla organizmu. No
we bodźce, których znaczenia nie daje się od razu zrozumieć,
wywołują podobny odruch i przeraŜenie u dzieci, choć prze
Ŝycia takie występują takŜe u dorosłych.
/ Uczucia odzwierciedlają więc zarówno wartość Ŝyciowej
sytuacji dla człowieka, jak i wynikający stąd jego do niej sto
sunek. Człowiek zdając sobie fprawę z groŜącego niebezpie
czeństwa przeŜywa strach, boi się szkodliwych skutków dzia
łania określonych bodźców. Tak teŜ potocznie mówimy, Ŝe są
one ,,przeraŜające". Zawiera się w takim uczuciu równieŜ
odzwierciedlenie negatywnego stosunku do niebezpiecznych
sytuacji. Człowiek ich unika, ucieka przed nimi. Przeciwnie
zachowuje się wobec sytuacji rozpoznanych jako korzystne.
PrzeŜywa wtedy uczucia zabarwione przyjemnością, wyraŜa
jące pozytywny stosunek jednostki do nich. Szukamy takich
przypadków, dąŜymy do tego, aby brać udział w tego ro
dzaju zdarzeniach.
,' Stefan Szuman sądzi, Ŝe moŜna mówić o poznawaniu
^uczuciowym2, poniewaŜ w treści uczuć odbija się znaczenie
' I. P. Pawłów: Wybór pism. Pod red. Ch. S. Kosztojanca. Przekład
z jeŜ. roś. L. SkarŜyóski. Warszawa 1851, PZWL, s. 169.
2 M. Przetacznikowa: Rozwój psychiczny dzieci i młodzieŜy. Warszawa
1967, PZWS („Biblioteka Nauczyciela"), s. 169.
12
dla człowieka tego, co powoduje ich powstanie. Uczucia przy
jemne odzwierciedlają to, Ŝe budzące je przedmioty mają dla;
nas korzystne znaczenie, uczucie przykre zaś, Ŝe określone
przedmioty mogą być szkodliwe.
Okazuje się, Ŝe uczucia mają swoje źródła w konkretnych
sytuacjach, przedmiotach, zdarzeniach i osobach, z jakimi czło
wiek styka się w codziennym Ŝyciu. JeŜeli występują przedmio
ty i zdarzenia, które zna, z którymi wiąŜą się juŜ jakieś jego
Strona 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin