O Ś W I E C E N I E
FRANCJA
Początek: XVII w.
Koniec: lata 70 XVIII w.
EUROPA
Początek: początek XVII w.
POLSKA
Początek: początek XVIII w.
Koniec: 1822 - wydanie przez Mickiewicza „Ballad i romansów”
Klasycyzm - pewien model kultury powstały w starożytności (Grecja, Rzym); nawiązanie do antyku (np. w gatunkach literackich - tragedia antyczna, zasada decorum)
Podbudową filozoficzną myślenia o sztuce były poglądy Kartezjusza. Autor „Rozprawy o metodzie”. Za największą wartość uznawał ludzki rozum. Celem człowieka było poznanie prawdy o świecie, dostępnej rozumowi ludzkiemu. Prawdziwe jest to co jasne i zrozumiałe. Kartezjańska filozofia nawiązywała do aforyzmu „Myślę więc jestem”. Ta sama zasada obowiązywała w sztuce.
Nawiązuje do systemów antycznych. Poznanie prawdy możliwe jest na drodze dwuźródłowości: rozumu i zmysłów. Kant wychodzi z racjonalizmu oświeceniowego i empiryzmu, zrywa z obiektywizmem. Twierdzi, że świat, który człowiek postrzega może być przez niego kształcony.
Stworzył podstawy teoretyczne empiryzmu. Źródła wiedzy szukał w doświadczeniu zewnętrznym - zmysłowym i wewnętrznym - refleksji. Propagował tolerancję religijną. Uważał, że człowiek dąży do szczęścia, które każdemu obywatelowi powinno zapewnić państwo.
1. piękne to co rozumne, rozsądne i harmonijne
2. doskonałość wykonania
3. zasada prawdopodobieństwa
4. kryterium doboru - rozum
5. język wykwintny, ale i pełen prostoty
6. poszanowanie języka ojczystego
7. ścisłe przestrzeganie zasad gatunków literackich
8. typowość (bohaterowie typowi dla danego środowiska)
9. klarowność (przejrzystość kompozycji)
10. kompozycja musi być regularna
11. powrót do zasady umiaru
12. styl jasny i prosty
13. powrót do zasady Horacego (uczyć-bawiąc)
Molier to twórca francuski. Pisał on komedie. Jego najlepsze dzieła to „Świętoszek” i „Skąpiec”.W „Świętoszku” Molier krytykuje wady Francuzów. Próbuje ośmieszyć dość rozpowszechnione przywary. Jest to satyra na bigoterię i wszelkie przejawy hipokryzji. Krytykuje też przejawy dewocji. Ośmiesza naiwność, kłamstwo, łatwowierność i obłudę. Według Moliera zadaniem poezji jest poprawiać ludzi bawiąc ich jednocześnie. Molier przeciwstawiał się obłudzie na płaszczyźnie moralnej.„Świętoszek” to komedia. Charakteryzuje się więc komizmem. (Komizm to kategoria estetyczna oznaczająca właściwości jakiegoś przedmiotu lub zjawiska. Przybiera różne formy. Występuje w postaci satyry, ironii, humoru. Są między innymi następujące rodzaje komizmów: sytuacyjny, słowny, postaci.) W „Świętoszku” są następujące rodzaje komizmu:postaci (Pani Peurelia, Tartufe, Doryna)
1. sytuacyjny (Orgon - pod stołem)
2. słowny (rozmowa Doryny z Orgonem o sytuacji w domu)
Twórcą był Kartezjusz. „Cogito ergo sum” - „myślę więc jestem”. Uważał, ze celem poznania jest myślenie. Człowiek poznaje prawdę o świecie za pomocą myślenia. Prawdziwe jest tylko to, co da się rozumowo wytłumaczyć. Odrzucenie przesądów.
Twórca - Franciszek Bacon. Twierdził, ze prawdziwe jest to co można sprawdzić za pomocą doświadczenia.
Odrzucał wszelkie zasady religijne, również istnienie Boga. Ateiści uznawali kult materii. Wartości duchowe były dla nich nieważne. Ateizm wypływał z racjonalizmu.
Założenie o istnieniu jedynie Boga jako stwórcy i początku świata.
Zwracał uwagę na godność człowieka, a równość i braterstwo uznawał za zasadę niepodważalną. Oświecenie „odkryło” człowieka, który stał się centrum zainteresowania filozofii, nauki, sztuki i polityki. Dążono do ulżenia jego doli, oszczędzenia mu cierpień, zapewnienia wolności osobistej i odpowiednich warunków wszechstronnego rozwoju.
John Locke twierdził, że człowiek urodził się jak czysta tablica i w ciągu swojego życia zapisuje tą tablicę (korzystając z rozumu, doświadczenia). Była ona odzwierciedleniem niewinności człowieka.
Celem jednostki miało być dobro ogółu.
Źródłem wiedzy są wrażenia zmysłowe, są odbiciem rzeczywistości. Dzięki nim człowiek może dociec sensu istnienia. Wszystko daje się nazwać, określić słowami.
Teoria względności.
W oświeceniu we Francji po raz pierwszy zaczęto wydawać pierwszą na świecie encyklopedię. Składała się z 28 tomów. Przedstawicielami są:
1. Wolter
2. Diderot
3. Rousseau
Hasła w encyklopedii zapisywali według własnych wiadomości o danych pojęciach. Encyklopedia miała zrewolucjonizować sposób postrzegania świata.
Było francuskim pisarzem. Uprawiał wiele gatunków literackich: powiastki filozoficzne „Kandyd”, „Prostaczek”; dramaty „Zaira”, pisma filozoficzne „Traktat o tolerancji”.
- jest to postawa charakteryzująca się krytycyzmem, odrzuceniem autorytetów. Mówi o konieczności tolerancji dla innych postaw. Charakteryzuje ją libertynizm (swoboda, również obyczajowa, racjonalizm, podkreślenie niezależności).
- jest to wzorzec osobowy człowiek, który broni własnej niezależności, suwerenności, rozumu. Ma świadomość, że myśli i broni swoich myśli. Nie chce być traktowany jako ogół.
- wolterianizm to też styl literacki, charakteryzujący się dowcipem, paradoksem, elegancją wypowiedzi, błyskotliwością myśli. Służył do wyrażania filozoficznych myśli o człowieku i jego miejscu w kosmosie. Służył do przyglądania się ludzkiemu życiu jako pewnemu stereotypowi.
„Kandyd”
Treścią tego utworu są losy tytułowego bohatera.
· Część I
Kandyd zalecał się do Kunegundy. Zobaczył to jej ojciec i wygnał go z zamku. Kandyd chowa się więc w zamku. Autor dowodzi tu, że nie ma skutków bez przyczyny.
· Część II
Po wygnaniu Kandyd jeździ po świecie. Odwiedził Eldorado. Zobaczył, że żyje się tam dostatnio. Jest tam pełno złota, ale
tamtejsi nie traktowali złota jako czegoś cennego. Panował powszechny dostatek i dobrobyt. Gdy wszyscy go mają to nie liczy się on tak dla ludzi.
· Część III
Są tu refleksje na temat zła i dobra. Stwierdzają, że ludzka natura nie zmieni się Człowiek ma skłonność do zła. Mowa jest też o nietolerancji religijnej.
Był pisarzem, filozofem, stworzył zarys teorii dramatu XVIII wieku pt. „Paradoks o autorze”. Znany jest jako autor powieści:
„Kubuś fatalista i jego pan”
Kubuś i jego pan podróżują konno i prowadzą rozmowy. Osią fabuły jest podróż, chwytem konstrukcyjnym dialog. Najważniejsze są przemyślenia bohatera. Wydarzenia są jedynie ilustracją. Większym filozofem jest Kubuś. On roztrząsa problemy dotyczące przypadku, miłości, wolnej woli. Kubuś jest wyznawcą fatalizmu. Wierzy w odgórne założenia co do jego losu. Tego typu zachowanie jest związane z teorią predestynacji Jest to teoria mówiąca, że ‘Kroczymy w ciemnościach, pod tym co zapisane w górze’. Komentarz autorski to zwroty do czytelnika. Narrator snuje opowieść jak tworzy swoje dzieło. Jest to, więc też powieść o stwarzaniu powieści. Rozmowy dotyczą Kubusia, jego miłości. Kubuś dąży do uogólnień, maksym. Z rozmowy możemy się dowiedzieć, że człowiek wypełnia to co jest zapisane. Człowiek nie wie jaki będzie jego cel. Każde wydarzenie pociąga za sobą następne. W życiu jest też istotna kwestia przypadku. Cały ten utwór kipi jednak optymizmem. Kubuś zgadza się na taki los i jest z tego zadowolony.
W Polsce w odróżnieniu od Francji dominowała szlachta, a nie mieszczaństwo. Następował upadek miast. Był zły stan gospodarki. Następował rozkład organizacji państwowej. Prestiż Rzeczpospolitej na forum międzynarodowym upadł. Polska stała się pionkiem w rękach sąsiadów (rozbiory). Król (Stanisław August Poniatowski) przystąpił do walki z sarmatyzmem. W nim upatrywał źródło zła. Król starał się zaangażować różne środki do walki z zacofaniem.
Wszechstronny działacz, zajmował się:
· praca nad reformą ustroju państwa
„Traktat o skutecznym rad sposobie”
Charakteryzuje ówczesną RP i wysuwa postulaty, żądania mające uzdrowić państwo. Przeciwstawia się liberum veto, proponuje, aby źródłem decyzji była większość głosów. Gani prywatę szlachty. Przeciwnik szlacheckiej megalomanii (manii wielkości).
· oświata
Zreformował szkolnictwo, żądał wprowadzenia nauczania rozumowego. Kładł nacisk na sprawy wychowania obywatelskiego, ludzi świadomych sytuacji społecznej i politycznej, świadomych obowiązku wobec ojczyzny i narodu. Podążał za nauczaniem poglądowym, opartym na racjonalnym poznawaniu rzeczywistości, empirystycznych metodach. Wprowadził obowiązek nauczania języka polskiego, historii literatury, nowożytnych języków. Wprowadzając też nauki przyrodnicze, historię, geografię. W 1740 r. założył szkołę dla synów szlacheckich „Collegium Nobilum”. Uważał, że dorośli są zbyt zdeprawowani sarmatyzmem i nie da się ich zmienić.
· twórczość literacka
W szkole działał teatr konwiktowy, w którym uczniowie wystawiali sztuki pisane w duchu klasycystycznym, posiadające morał, mające walory wychowawcze, np. „Tragedia Epaminoudas” Konarskiego. Pisał także traktaty: „O poprawie wad wymowy”. Wyszydzał skomplikowany, napuszony barokowy styl. Propaguje czystość, naturalność języka.
Wydał traktat polityczny „Głos wolny, wolność ubezpieczający”. Domagał się jak najszybszego przeprowadzenia reform. Propagował ograniczenie liberum veto. Króla elekcyjnego ma wybierać cały naród, a nie tylko szlachta. Żądał wzmocnienia administracji państwowej, poprawy warunków chłopów.
Powołana w 1773 r. przez sejm na wniosek króla. Była pierwszym ministerstwem oświaty w Europie. Podstawowe zadania określało hasło: „Stworzyć naród przez wychowanie publiczne”. Pod kierownictwem komisji przeprowadzono reformę szkół w całym kraju. Po raz pierwszy zezwolono na naukę dziewcząt w szkołach, zaczęto powoływać szkoły ludowe ® dla wszystkich. powołano również Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, które opracowywało i wydawało nowe podręczniki. W szkołach zwrócono szczególną uwagę na problem kultury języka polskiego, a wzorem polszczyzny stały się dzieła pisarzy odrodzenia.
Warszawa stała się centrum kulturalnym i politycznym. Stało się to za sprawą urbanistycznego uporządkowania stolicy. Dwór stał się głównym ośrodkiem sztuki, centrum artystycznym.
mairod