logika pojęcia.doc

Semiotyka-nauka ogólna o znakach, w szczególności znakach słownych(językowych).W obrębie semiotyki wyróżnia się 3 działy:

-          semantyka-ogólna nauka o stosunku zachodzącym między znakami językowymi, a tym, do czego znaki te odnoszą się;

-          syntaktyka-ogólna nauka o rodzajach znaków językowych i regułach poprawnego wiązania tych znaków w wyrażenie złożone;

-          pragmatyka-nauka zajmująca się zagadnieniami dotyczącymi stosunków między znakami językowymi a wypowiadającym się czy też odbierającym wypowiedzi człowiekiem.

Logika formalna-jest nauką o związkach zachodzących między prawdziwością czy fałszywością jakiś zdań ze względu na ich budowę, w szczególności-o związku wynikania logicznego.(Żaden S nie jest P. i Żaden P nie jest S.)

Językiem- nazywamy system obejmujący wyznaczony przez pewne reguły zbiór znaków słownych, znaków, z którymi odpowiednie reguły  nakazują wiązać myśli określonego typu, a inne reguły określają dopuszczalny sposób wiązania tych znaków w wyrażenia złożone.

Język naturalny-to taki, którego reguły ukształtowane zostały zwyczajowo, w sposób spontaniczny, a dopiero później ktoś podjął się ich odtworzenia na podstawie obserwacji posługiwania się danym językiem przez członków jakiejś grupy, np.: polski, angielski, łaciński.

Język sztuczny- skonstruowany został dla jakiś celów, reguły tego języka zaprojektowano z góry np.: esperanto, języki programowania komputerowego.

Język prawny- jest to język w którym formułowane są ustawy i podobne akty prawodawcze, o który zakłada się, że mogą być rozumiane jako zespół norm postępowania ustanowionym przez organizację państwową.

Język prawniczy- język w którym formułowane są różnego rodzaju wypowiedzi o normach prawnych.

Idiom(idiomat)- to wyrażenie złożone, które ma tę własność, iż jego znaczenie jest swoiste- odmienne od znaczenia, które należałoby przypisać danemu wyrażeniu złożonemu biorąc pod uwagę znaczenie wyrażeń składowych oraz reguł składni (pal go sześć).

Znakiem- nazywamy dostrzegalny układ rzeczy czy zjawisko spowodowane przez kogoś ze względu na to, iż jakieś wyraźnie ustawione czy zwyczajowo ukształtowane reguły nakazują wiązać z tym układem rzeczy czy zjawiskiem myśli określonego typu. Nie jest znakiem dźwięk, światło, układ kresek. zjawiska takie nazywamy materialnym substratem znaku.

Homonimy- to wyraz czy wyrażenie, które ma kilka znaczeń np. pióro klucz zamek dowód ognisko

Role semiotyczne wypowiedzi:

·         rola opisowa- tzn. w wypowiedziach tych wypowiadamy się o pewnym kształcie jako środku opisu, że tak a tak jest albo, że tak a tak nie jest np. Jan jest chory.;

·         rola sugestywna- oddziałowuje na odbiorcę jako bodziec do określonego zachowania się np. żołnierz na komendę „baczność" przyjmuje postawę zasadniczą;

·         rola ekspresywna- polega na wyrażaniu przez wypowiedzi naszych przeżyć, wywołująca emocje np. Oj! Psiakrew!;

·         rola performatywna- nadająca bieg, poprzez wygłoszenie tych wypowiedzi dokonuje się aktów o charakterze umownym, konwencjonalnym np. Nadaje Ci imię...,  Płyń po morzach o oceanach.

Nazwa- jest to wyraz lub wyrażenie rozumiane jednoznacznie, które nadaje się na podmiot lub orzecznik orzeczenia imiennego w zdaniu np. Jan jest adwokatem, stal się adwokatem, został adwokatem.

Ze względu na liczbę wyrazów wchodzących w skład nazwy rozróżniamy:

Ø       nazwy proste- składające się z jednego tylko wyrazu np. skrypt;

Ø       nazwy złożone- składające się z więcej niż jednego wyrazu np. student pierwszego roku praw, zamieszkały w mieście położonym nad Wisłą.

Ze względu na to czego nazwy są odnoszone rozróżnić trzeba:

Ø       nazwy konkretne- to takie nazwy, które są znakami rzeczy np. stół, albo osób np. sędzia, ewentualnie czegoś , co wyobrażamy sobie jako rzecz lub osobę np. kwiat paproci, nimfa

Ø       nazwy abstrakcyjne- to takie które nie są znakami rzeczy czy osób ani czegoś co sobie jako rzecz czy osobę wyobrażamy. Wskazują one na pewna cechę wspólną wielu przedmiotom np. białość, na pewne zdarzenie czy stan rzeczy np. płacz kradzież, cisza albo na pewien stosunek między przedmiotami np. braterstwo wyższość.

Błąd hipostazowania- popełnia osoba, która dopatruje się jakiegoś fizykalnego, tzn. zajmującego w jakimś czasie jakąś przestrzeń, przedmiotu, który odpowiadałby nazwie abstrakcyjnej, np. czerń to taka rzecz.

Przedmiot, którego dana nazwa jest znakiem nazywamy desygnatem.

Nazwa indywidualna-to taka która służy do oznaczania poszczególnych tych a nie innych przedmiotów, nie przypisując przez to danemu przedmiotowi takich czy innych właściwości wyróżniających go np. Poznań, Dunajec, Karol Kaczmarek - służy danemu przedmiotowi tak długo jak długo zachowuje on ciągłość istnienia

Nazwa generalna- to taka która przysługuje przedmiotom ze względu na jakieś cechy, które tym przedmiotom przypisujemy np. budynek krzesło student wydziału prawa.

Treścią jakiejś nazwy generalnej nazywamy taki zespół cech na podstawie którego osoba używając danej nazwy we właściwy dla danego języka sposób gotowa jest uznać jakiś dowolny przedmiot za desygnat tej nazwy, jeśli stwierdzi w nim te cechy  łącznie, a przy stwierdzeniu braku którejś z nich- odmówić mu charakteru desygnatu tej nazwy.

Role znaczeniowe- supozycje nazw generalnych:

·         supozycja prosta- nazwa taka może być używana w wypowiedzi jako znak dla poszczególnego przedmiotu tego właśnie rodzaju jako znak dla określonego desygnatu nazwy. W takiej supozycji używamy słowa "zając" mówiąc: "Zając przebiegł mi drogę" chodzi nam wtedy o poszczególny desygnat tej nazwy;

·         supozycja formalna-m wyraz może być nazwą dla całego gatunku przedmiotów, jak np. w wypowiedzi "Zając jest pospolity w Polsce." Nazwa ta używana w tej supozycji staje się w każdym przypadku nazwą abstrakcyjną;

·         supozycja materialna- to użycie jakiegoś wyrazu jako znaku dla niego samego ."Zając" w supozycji materialnej składa się z dwóch sylab, z pięciu liter.

Ze względu na to ile desygnatów obejmuje zakres nazwy rozróżniamy:

Ø       nazwy ogólne- to takie, które maja więcej niż jeden desygnat np. szafa, koń, żołnierz, babka Adama Mickiewicza;

Ø       nazwy jednostkowe- to takie , które mają tylko jeden desygnat np. naturalny księżyc naszej planety najdłuższa rzeka świata, matka Adama Mickiewicza;

Ø       nazwy puste- to takie, które wcale nie mają desygnatów.

Nazwy zbiorowe- to nazwy, których desygnatami są nie poszczególne rzeczy, lecz takie przedmioty, które traktujemy jako agregaty złożone z poszczególnych rzeczy, np. las - agregat drzew; biblioteka - agregat książek; stado - agregat zwierząt.

Nazwa ostra- to nazwa, która ma ostry zakres - jeżeli bez wątpliwości potrafimy rozstrzygnąć czy jest on, czy nie jest  desygnatem pewnej określonej nazwy.

Nazwa nieostra- jeżeli o pewnych napotkanych przedmiotach, mimo dobrego zapoznania  się z ich cechami, nie umiemy orzec, czy są, czy nie są desygnatami danej nazwy np. próżniak, złoczyńca, małe okno, szerokie drzewo. 

Stosunek między zakresami  nazw - rodzaje:

-          stosunek zamienności zakresów- istnieją przedmioty, które są jednocześnie desygnatami nazwy S i nazwy P , lecz nie ma takich desygnatów nazwy S , które nie byłyby desygnatami nazw P, i nie ma takich desygnatów  nazwy P, które nie są S, np. S =jedno z czterech najludniejszych miast nad Wisłą, p= miasto nad Wisłą posiadające uniwersytet(Kraków, Warszawa, Toruń, Gdańsk);

-          stosunek podrzędności zakresu- nazwy S względem nazwy P: istnieją przedmioty, które są desygnatami i nazwy S i nazwy P, nie ma takich przedmiotów, które byłyby  S nie będąc zarazem P , ale są takie, które są desygnatami P choć nie są  S, np. S= wróbel, P= ptak;

-          stosunek nadrzędności zakresu- nazwy S względem zakresu nazwy P: istnieją przedmioty, które są desygnatami nazwy S i nazwy P, prócz tego są przedmioty będące desygnatami nazwy S, które nie są desygnatami nazwy P, lecz nie ma takich, które byłyby desygnatami P nie będąc desygnatami S, np. S= lekarz, P= chirurg;

-          stosunek krzyżowania się zakresów- istnieją S , które są zarazem P , istnieją S , które nie są P, oraz istnieją P, które nie są S, np. S= student, P= inwalida;

-          stosunek wykluczania się zakresów- istnieją S, które nie są P , istnieją P, które nie są S, natomiast nie istnieją takie przedmioty, które byłyby desygnatami i nazwy S , i zarazem nazwy P, np. S= nos, P= pięść.

Błędy w definiowaniu:

·         ignotum per ignotum- nieznane przez nieznane np. „polipiryna" znaczy tyle co  "kwas ascetylosalicylowy";

·         idem per idem- to samo prze to samo, zwany też błędnym kołem bezpośrednim- w definicji popełniając ten błąd nigdy nie wytłumaczymy jakie znaczenie ma definiowane słowo np. "Logika jest nauka o myśleniu zgodnym z prawidłami logiki.";

·         błędne koło pośrednie - tzn. jeśli np. wyraz A definiujemy używając wyrazu B, wyraz zaś za pomocą wyrazu C, a w końcu okazuje się, że ów wyraz C wymaga zdefiniowania za pomocą wyrazu A, np. "Logika to nauka o poprawnym myśleniu; myślenie poprawne, to myślenie logiczne; a znów myślenie logiczne to tyle , co myślenie zgodne z prawidłami formułowanymi przez logikę.";

·         definicja za szeroka- jeśli zakres definiensa nie obejmuje także jakieś przedmioty nie należące do zakresu definiendum, np. "Prokurator jest to pracownik prokuratory.";

·         definicja za wąska- zakres definiensa nie obejmuje wszystkich przedmiotów należących do zakresu definiendum, np. "Ołówek to przyrząd do pisania złożony z pręcika grafitu umieszczonego w niebieskiej oprawce z cedrowego drzewa.";

·         błąd przesunięcia kategorialnego- zakresy definiensa i definiendum wykluczają się. w definiensie podajemy jako określenie rodzajowe genus zasadniczo odmienny od tego, który należałoby wskazać , by właściwie określić obiekty definiowane przy przejęciu dotychczasowego znaczenia definendum, a mianowicie z innej tzw. kategorii ontologicznej, np. "czerń to tyle co rzecz czarna"(rzecz nie jest cechą).

Funktory prawdziwościowe- są to funktory zdaniotwórcze o argumentach zdaniowych, których znaczenie określane jest przez to , iż przy danej wartości logicznej argumentów zdaniowych takiego funktora jednoznacznie określona jest wartość logiczna całego zdania zbudowanego z tego funktora i z tych argumentów.

Funktor koniunkcji- warunkiem wystarczającym i zarazem koniecznym prawdziwości koniunkcji jest prawdziwość obu zdań składowych. Natomiast fałszywość choćby jednego zdania składowego jest warunkiem wystarczającym fałszywości koniunkcji; przy jednym zdaniu fałszywym całość jest fałszywa.

Funktor alternatywy nierozłącznej (zwykłej)- warunkiem wystarczającym prawdziwości alternatywy zwykłej jest prawdziwość choćby jednego argumentu zdaniowego (prawdziwość obu zdań składowych nie jest konieczna). Natomiast warunkiem wystarczającym i zarazem koniecznym fałszywości alternatywy zwykłej jest fałszywość obu zdań składowych.

Funktor alternatywy rozłącznej- zbudowane zdanie za pomocą tego funktora zdanie złożone jest prawdziwe gdy jeden i tylko jeden z argumentów zdaniowych jest prawdziwy oraz jeden i tylko jeden jest fałszywy. Dla fałszywości tej alternatywy wystarcza aby argumenty były tej samej wartości logicznej (oba prawdziwe albo oba fałszywe).

Funktor dysjunkcji- zdanie złożone jest prawdziwe jeśli przynajmniej jedno ze zdań składowych jest fałszywe. Prawdziwość obu zdań składowych jest warunkiem wystarczającym fałszywości dysjunkcji. Funktor ten daje więc zdanie prawdziwe łącząc takie dwa zdania , które nie są oba prawdziwe tzn. jedno z nich albo oba są  fałszywe.

Funktor równoważności- zdanie złożone jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy gdy oba zdania składowe są tej samej wart. logicznej, fałszywe- jeśli zdania są odmiennej wartości logicznej.

Funktor implikacji- implikacja jest fałszywa jedynie wtedy gdy pierwsze jej zdanie składowe(poprzednik) jest prawdziwe, a drugie (następnik)- fałszywe.

Taka parę zdań, z których jedno jest negacją drugiego nazywamy parą zdań względem siebie sprzecznych, np. "Ratusz poznański ma na szczycie orła."  oraz  "Nie jest tak, że ratusz poznański ma na szczycie orła."

Rodzaje stosunków (relacji):

v       taki stosunek , który w każdym przypadku jeśli zachodzi między pewnym poprzednikiem, a następnikiem, to zachodzi tez miedzy tym następnikiem a poprzednikiem nazywamy stosunkiem symetrycznym. Symetryczny jest np. stosunek pokrewieństwa: Jeżeli Paweł jest krewnym Piotra, to na pewno Piotr jest  krewnym Pawła; stosunek rówieśnictwa: bo  o jakimkolwiek Janie i piotrze mowa, wiadomo jest, że jeśli ów Jan jest rówieśnikiem Piotra, to Piotr jest rówieśnikiem Jana.;

v       jeśli w każdym przypadku gdy zachodzi xRy, nieprawda jest , ze zachodzi  yRx , mówimy , że stosunek ten jest stosunkiem asymetrycznym, np. jeśli Jan jest starszy od Romana, to nie prawda , że Roman jest starszy od Jana. Jeśli Paweł jest niższy od Piotra, to nieprawda, że Piotr jest niższy od Pawła.

v       taki stosunek, który nie jest ani stosunkiem symetrycznym, ani asymetrycznym, nazywamy stosunkiem nonsymetrycznym (niesymetrycznym), np. stosunek szacunku: z tego bowiem, że Adam szanuje Pawła, ani nie wynika to, że Paweł szanuje Adama, ani to, że Paweł nie szanuje Adama; może być i tak, że szanuje, i tak, że nie szanuje- trzeba byłoby to dopiero zbadać.

v       stosunkiem przechodnim czyli tranzytywnym- nazywamy stosunek, który ma taka własność, iż w każdym przypadku, jeśli zachodzi między jakimś  x  a jakimś  y  oraz między tymże  y  a jakimś  z  to zachodzi też między owym  x  a owym  z  niezależnie od tego , jakie trzy przedmioty  x, y ,z  wzięto pod uwagę , np. przechodni jest stosunek starszeństwa, bo o kimkolwiek mowa, jeśli Paweł jest starszy od Jana, a Jan jest starszy od Gawła, to wiadomo , że Paweł jest starszy od Gawła.

v       stosunek atranzytywny- taki, iż w każdym przypadku jeśli  xRy  oraz  yRxz  to nieprawda, że xRz , np. stosunek ojcostwa, bo jeśli Adam jest ojcem Bolesława, a Bolesław ojcem Czesława, to na pewno nieprawda, że Adam jest ojcem Bolesława.

v       stosunkiem nontranzytywnym tzn. takim, który nie jest ani tranzytywny, ani atranzytywny, nontranzytywnym jest stosunek np. przyjaźni, pokrewieństwa.

v       stosunkiem spójnym w danej klasie  przedmiotów -nazywamy taki stosunek, który zachodzi w jednym lub drugim kierunku między każdymi dowolnie wybranymi elementami tej klasy, np. "Jeśli dobrano kompanię żołnierzy równego wzrostu, to stosunek równości wzrostem będzie stosunkiem spójnym w klasie tych żołnierzy, każdy z nich bowiem będzie rowny wzrostem dowolnemu innemu.

v       stosunek porządkujący w danej klasie przedmiotów - który pozwala ustawić (przynajmniej w myśli) wszystkie przedmioty należące do danej kasy w jeden szereg, w którym każdy przedmiot będzie zajmować określone , to, a nie inne miejsce. Aby jakiś stosunek był porządkujący w pewnej klasie przedmiotów , musi on być zarazem: 1)symetrycznym, 2)przechodnim, 3)spójnym w danej klasie przedmiotów.

v       stosunek zwrotny w danej klasie przedmiotów- nazywamy taki stosunek, który zachodzi między dowolnym elementem pewnej klasy a nim samym np. każdy człowiek jest rówieśnikiem samego siebie, każda liczba jest równa sobie samej.

v       stosunkiem równościowym w danej klasie - to taki stosunek który jest stosunkiem symetrycznym, przechodnim i zwrotnym w danej klasie. Stosunek rówieśnictwa jest przykładem stosunku równościowego.

Norma prawna- to reguła mogącego występować zachowania, która zaopatrzona jest w obowiązek wykonania tzw. sankcję. Normą  jest więc wypowiedź wskazująca określony sposób postępowania, a od innych norm np. moralnych , obyczajowych różni się cechą prawości, czyli możliwością zastosowania przymusu w razie jej naruszenia.

Wykładnią na czyli interpretacją tekstów prawnych- nazywa się operacje myślową w toku, której dokonuje się przekładu zbioru przepisów ogłoszonych w aktach prawodawczych na zbiór norm postępowania, równoznaczny jako całość z danym zbiorem przepisów.

Aktem subsumbcji- nazywa się krok myślowy, w którym stwierdza się, że dany  przypadek jest jednym z tych przypadków, do którego odnosi się określona norma prawna.

Informator świadek- mówi nam o tym co widział czy słyszał co do faktów jednostkowych(m. in. powtarzając co słyszał od innych ludzi)

Informator rzeczoznawca (biegły)- który na podstawie własnych spostrzeżeń lub inf. otrzymanych od in. ludzi potrafią sformułować jakieś twierdzenia ogólne dotyczące wszelkich faktów danego rodzaju, i na podstawie tej wiedzy ogólnej potrafią wysnuwać wnioski uzasadniające twierdzenie o jakimś szczególnym przypadku

Przepisy ustawy nakazują niekiedy uznawać w określonych warunkach określonego rodzaju fakty za prawnie ustalone czyli ustanawiają domniemania prawne.

Ciężar dowodu- kto swoje żądania prawne opiera na pewnych faktach lub odmawia czyimś żądaniom powołując się na pewne fakty, musi faktów tych dowieść(art. 6 k.c.).

Poszlakami- sędzia za ich pomocą stara się wyjaśnić przez postawienie na podstawie posiadanej wiedzy różnych hipotez konkurencyjnych (zwanych niekiedy potocznie wersjami danej sprawy) wyjaśniających te fakty . Po sformułowaniu takich konkurencyjnych hipotez szuka się ich dalszych następstw, a więc sprawdza się te hipotezy czy to w świetle faktów dotychczas ustalonych w postępowaniu, czy też badają c dalsze fakty. Póki fakty poszlakowe dadzą się wyjaśnić przez dwie różne hipotezy konkurencyjne, nie ma podstawy do uznania którejś z nich za prawdziwą. W szczególności nie wolno skazać oskarżonego na podstawie poszlak, które mogą być wyjaśnione w inny sposób , niż przez hipotezę , że oskarżony dokonał

Zasada prawna in dubio pro reo- w razie wątpliwości - na korzyść oskarżonego względnie pozwanego. Pozwany czy oskarżony może milczeć, może nie bronić się, nie zwalnia to sądu z obowiązku poszukiwania obiektywnej prawdy. To zadaniem oskarżyciela jest przekonać sąd o winie oskarżonego . ale nie jest obowiązkiem oskarżonego przekonywać sąd o swej niewinności- póki więc zarzuty są dla sądu wątpliwe, poty oskarżony musi uchodzić za niewinnego (domniemanie formalne).

Subsumbcja- jest możliwa dopiero wtedy, gdy poprzez analizie przepisów ustali się, jakie zawierają one normy. Czasem zaś trzeba dopiero wywnioskować z norm wysłowionych w tekście ustaw , że z woli ustawodawcy  obowiązuje pewna taka norma , która znajduje zastosowanie właśnie w okolicznościach danej sprawy.

Argumentacja- jest to czynność zmierzająca do wywołania u kogoś określonych przeświadczeń lub ocen czy dążeń.

Wnioskowanie- to proces myślowy polegający na tym, że ktoś przyjmując pewne zdanie lub kilka zdań za prawdziwe dochodzi na tej podstawie do przeświadczenia o prawdziwości innego zdania.

Przesłanki- to zdanie , na których podstawie uznajemy inne zdanie za prawdziwe, czyli zdania, od których zaczyna się wnioskowanie.

Wniosek- to zdanie, które uznajemy za prawdziwe w rezultacie procesu wnioskowania, np. przesłanka: Dziś jest niedziela. Wniosek: Jutro jest poniedziałek.

Wnioskowanie dedukcyjne- to wnioskowanie, z którego przesłanek wynika logicznie jego wniosek, np. Ponieważ: jeśli dziś jest tęgi mróz , to dziś jest lód na stawie i dziś jest tęgi mróz- więc : dziś jest lód na stawie.

Wnioskowanie indukcyjne- to takie wnioskowanie, w którym na podstawie wielu przesłanek jednostkowych, stwierdzających, iż poszczególne  zbadane przedmioty pewnego rodzaju mają pewną cechę, dochodzi się  (przy braku przesłanek negatywnych) do wniosku ogólnego, że każdy przedmiot tego rodzaju taką cechę posiada. Jeśli wiadomo nam, że nie ma innych przedmiotów danego rodzaju oprócz tych, które zostały wymienione w przesłankach jednostkowych, mówimy o wnioskowaniu przez indukcję zupełną; jeśli brak tej dodatkowej wiadomości- mówimy o wnioskowaniu przez indukcję nie zupełną.

Błędy we wnioskowaniu:

-          błąd materialny- popełniamy wtedy, jeżeli bierzemy we wnioskowaniu przesłanki fałszywe, mylnie uważając je za prawdziwe;

-          błąd formalny- polega na tym, że ktoś uważa swoje wnioskowanie za, a w rzeczywistości dany wniosek nie wynika logicznie z przesłanek tzn., że wzór wedle którego przebiega wnioskowanie, nie jest w rzeczywistości prawem logicznym, a więc to wnioskowanie nie jest w rzeczywistości wnioskowaniem dedukcyjnym.

Zdanie w sensie logicznym- jest to wyrażenie jednoznacznie stwierdzające, na gruncie reguł danego języka, iż tak a tak jest albo, że tak a tak nie jest.