'Wesele' - ogólne info.pdf - różne info i ściągi - bitterheart

Stanisław Wyspiański „Wesele”

Urodzony 15 I 1869 r. w Krakowie, zmarły niespełna 37 lat później, wszechstronnie utalen-

towany dramatopisarz, poeta, malarz, reformator teatru, był w dniu premiery „Wesela” - 16

marca 1901 r. - znanym autorem dzieł plastycznych i literackich. Jednak prawdziwą sławę

przyniósł mu dramat, który do dnia dzisiejszego cieszy się największą popularnością, jako

trwała pozycja w repertuarze polskiej sceny narodowej.

Geneza

Bezpośrednim impulsem do napisania dramatu było autentyczne wesele poety, Lucjana Rydla

z Jadwigą Mikołajczykówną , młodszą siostrą żony Włodzimierza Tetmajera. Wesele urzą-

dzono w domu Tetmajerów 20 listopada 1900 r .

Ślub inteligenta z wiejską dziewczyną był jednym z serii związków zawieranych zgodnie z

młodopolska „chłopomanią” według której małżeństwo takie traktowano jako szansę odro-

dzenia społeczeństwa końca XIX w.

Szczególne spotkanie pochodzących z różnych środowisk gości weselnych miało miejsce w

listopadzie (miesiącu rocznicy powstania), a Kraków (miasto artystów cieszący się swobodą

tworzenia) biesiadowało z galicyjską biedotą, w której żyły tradycje chłopskiego udziału w

zrywach zbrojnych (powstanie kościuszkowskie)

Kompozycja i przebieg wydarzeń

Nastrojowo-symboliczny, pełen aluzji dramat składa się z trzech aktów podzielonych na 105

scen.

Akcja rozgrywa się w Bronowicach, w wiejskiej izbie, w listopadową noc. Autor bardzo do-

kładnie prezentuje w didaskaliach 1 scenerię zdarzeń.

Akt I można określić jako komedię realistyczną, dwa następne mają charakter symboliczny ,

wizyjny .

Obok 28 postaci autor umieścił 7 „osób dramatu”, rozszerzających akcję o plan symboliczny.

Są to: Chochoł, Widmo, Stańczyk, Hetman, Rycerz Czarny, Upiór, Wer-

nyhora.

Choć postaci literackich nie można całkowicie identyfikować z ich pierwowzorami, należy

pamiętać, że Wyspiański świadomie wykorzystał cechy i rysy autentycznych osób przy kon-

struowaniu bohaterów „Wesela”. I tak:

— Gospodarz to Włodzimierz Tetmajer (malarz i pisarz), — Gospodyni, siostra Panny

Młodej - Anna Mikołajczykówna, żona Tetmajera, — P o e tą jest Kazimierz Przerwa-

Tetmajer (jeden z najbardziej popularnych poetów Młodej Polski), — D z i e n n i k a r z e m -

Rudolf Starzewski (redaktor naczelny „Czasu”), — R a d c z y n ią - Antonina Domańska (spo-

krewniona z Rydlami autorka powieści dla młodzieży, m.in. „Paziów króla Zygmunta), —

Zosia, Maryna i Haneczka to kuzynki Rydla. Podobnie swoje pierwowzory mają przed-

stawiciele wsi: K l i m i n a , K a s p e r , J aśko, Wojtek i Marysia.

Akt I Goście weselni, jakby dla odpoczynku od gwaru weselnego, zatrzymują się i wymienia-

ją uwagi na różne tematy. Wszystkie rozmowy toczą się na tle muzyki, cechuje je sztuczna

układność i wyraźnie widoczna różnica zainteresowań. Krótkie spotkania służą konfrontacji

postaw, poglądów i charakterów i pozwalają określić występujące osoby.

• Czepiec w rozmowie z Dziennikarzem zdaniem „Cóz tam, panie, w polityce?” przywołuje

krąg pierwszoplanowych zagadnień. Dziennikarz nie daje się wciągnąć w dyskusję („Niech

na całym świecie wojna,/ byle polska wieś zaciszna/ byle polska wieś spokojna”), nie uważa

1 Didaskalia - tekst poboczny, reżyserski.

chłopa za odpowiedniego partnera do takich rozmów. Czepiec, zorientowawszy się w sytu-

acji, przypomina o znaczeniu chłopów podczas powstania kościuszkowskiego, a także o tym,

że panowie nie umieją wykorzystać patriotycznych tradycji chłopskich.

• Zosia i Haneczka , młodziutkie, pełne radości życia dziewczyny, prezentują młode pokole-

nie, które garnie się do ludu.

• Jasiek i Kasper to prości i szczerzy parobcy prezentujący dowcip, wigor i zdrowy rozsą-

dek charakterystyczny dla ludu.

• Wyniosła i dumna Radczyni traktuje środowisko wiejskie z pobłażaniem. Jej pytanie skie-

rowane do Kliminy: „Cóż ta, gosposiu, na roli?/ Czyście sobie już posiali?” i krótką odpo-

wiedź chłopki: „Tym ta casem się nie siwo” - przytacza się jako dowód zupełniej nieznajo-

mości realiów życia wiejskiego prezentowanej przez inteligencję.

• W kolejnych scenach poznajemy szczęśliwego, radosnego i rozkochanego w pięknej żonie

Pana Młodego oraz hożą, pełną rozsądku oraz naiwnej prostoty Pannę Młodą .

• Młoda i inteligentna Maryna , w odpowiedzi na zaloty pustego, znużonego powodzeniem u

kobiet Poety , cynika pełnego niewiary w życie i sztukę, krótko stwierdza: „Przez pół drwią-

co, prze pół serio/ bawi się pan galanterią”.

• W połowie aktu na wesele przychodzi Żyd . Jego rozmowa z Panem Młodym to pierwsza

poważniejsza dysputa, sygnalizująca istotne i bolesne różnice między poszczególnymi gru-

pami społecznymi. Określenie stosunku inteligencji do mniejszości narodowych mianem

przyjaciół „co się nie lubią” oraz ocena chłopskiego stroju Pana Młodego - „Pan się narodo-

wo bawi”, wnosi do dramatu poważną nutę.

• Zmianę nastroju pogłębi pojawienie się Racheli , rozpoetyzowanej córki Żyda. Jej rozmo-

wa z Panem Młodym, sugestie, że scenerię własnego wesela wykorzysta jako motyw poetycki

oraz wyznanie młodzieńca: „od miesiąca chodzę boso,/ od razu się czuję zdrowo,/ chadzam

boso, z gołą głową; / pod spód więcej nic nie wdziewam,/ od razu się lepiej miewam - dają

obraz rzeczywistego stosunku inteligencji do chłopów. Ich zainteresowanie wsią ma czysto

zewnętrzny charakter, pozbawione jest autentycznego zaangażowania.

• Pomimo upływających godzin tempo prowadzonych rozmów nie słabnie, ale stają się co-

raz poważniejsze. Obecni na weselu artyści rozmawiają o sztuce, o swoich marzeniach twór-

czych. Poeta zwierza się Gospodarzowi z projektu dramatu „groźnego, szumnego, posuwiste-

go”.

• Rozmowę przerywa pojawienie się Czepca i Ojca. Kiedy z kolei w rozmowie z nimi Poeta

określa się jako „żurawiec”, przelotem tylko bywający w kraju - chłopi współczują mu takie-

go stosunku do życia, instynktownie wyczuwając, że jest w charakterze Poety jakaś skaza

utrudniająca mu osiągnięcie szczęścia. Czepiec radzi z prostotą: „Weź pan sobie żonę z pro-

sta, duza scęścia, mała kosta”.

• Niespodziewanie następuje kolejna zmiana nastroju. Wybucha kłótnia o dług, który Cze-

piec winien zwrócić Żydowi. Przy okazji o swoje upomina się Ksiądz . Gospodarz, świadek

sporu, przypomina „rok czterdziesty szósty”, krwawą rzeź dokonaną przez chłopów na

szlachcie. Słowa Pana Młodego, który zna wydarzenia tamtych czasów, ale nie chce o nich

pamiętać, świadczą, że zdaje sobie sprawę z konfliktów istniejących pomiędzy poszczegól-

nymi warstwami społecznymi. „Jak to się zmieniają ludzie” - konkluduje Pan Młody - „jak

się wszystko dziwnie plecie;/ myśmy wszystko zapomnieli: o tych mękach, nędzach, brudzie;/

stroimy się w pawie pióra”.

• Powagę sytuacji rozładowuje pojawienie się Jaśka i Kaspra, którzy z buta i pewnością sie-

bie komentują swobodne zachowanie miejskich panienek.

• Na zakończenie aktu Poeta, zgodnie z sugestiami Racheli, prosi nowożeńców o zaprosze-

nie na wesele stojącego w sadzie chochoła. Młodzi przystają na sugestię, traktując to jako do-

skonałą zabawę, a nawet dodają: „Sprowadź jeszcze, kogo chcesz, ciesz się z nami, ciesz go-

dami”.

Pojawiające się w II akcie „Osoby Dramatu” mają związek z poruszanymi wcześniej mo-

tywami i wątkami. Rozmowy z nimi ukazują w innym świetle bohaterów dramatu, ukazują

ich ukryte marzenia, lęki, kompleksy i przypominają bolesne wydarzenia z przeszłości.

• O północy przybycie nowych „gości” oznajmia Chochoł .

• Widmo ukazuje się Marysi. Zazwyczaj odczytywane jest jako zjawa młodo zmarłego ma-

larza Ludwika de Laveaux, z którym zaręczona była trzecia z sióstr Mikołajczykówien, pier-

wowzór Marysi.

Kolejne zjawy wydobywać będą „co się komu w duszy komu gra, co kto w swoich widzi

snach”.

• Dziennikarzowi - Stańczyk , błazen ostatnich Jagiellonów, uznany za symbol stronnictwa

konserwatywnego skupionego wokół dziennika „Czas”, redagowanego przez Starzewskiego.

Spotkanie głęboko porusza Dziennikarza, wlewa mu „jad goryczy w krew”, przypomina o

trwającej niewoli narodowej, o niemocy trawiącej zarówno społeczeństwo jak i jego samego.

• Do Poety, postaci niewątpliwie tragicznej, przychodzi Rycerz , Zawisza Czarny, bohater

napisanej przez Kazimierza Przerwę-Tetmajera fantazji dramatycznej; wzór minionej chwały

i mocy narodowej.

• Hetman - Branicki, warchoł, symbol zdrady narodowej i szlacheckiej nawiedza Pana Mło-

dego.

• Upiór - Szela, chłopski przywódca krwawych rzezi galicyjskich z 1846 r. pojawia się

Dziadowi (przedstawicielowi biedoty wiejskiej).

• Szczególną rolę odgrywa jednak Wernyhora . Ukazuje się nie jednej tylko osobie i wywiera

zasadniczy wpływ na dalsze wydarzenia. Wernyhora, na pół legendarny Kozak, wróżbita z

XVIII w. przybywa z rozkazem porywającym lud do powstania. Gospodarz otrzymuje odpo-

wiednie polecenie i złoty róg , którego głos ma być znakiem do ataku. Gospodarz powierza go

jednak Jaśkowi, który ma również zwołać chłopów . Wymownym, materialnym znakiem byt-

ności Wernyhory jest złota podkowa .

Akt III rozgrywa się przed świtem, zmęczeni goście snują się po izbie. Pośród nich uwagę

zwraca odrażająca postać, Nosa , dekadenta, człowieka pełnego niewiary i zniechęcenia, który

tłumi swe żale i bóle alkoholem.

• Pośród toczących się leniwie rozmów uwagę zwraca dialog toczący się pomiędzy Panną

Młodą a Poetą. Jagusia opowiada sen w którym diabły wiozły ją do Polski. Naiwna dziew-

czyna dopytuje „a kaz tyz ta Polska, a kaz ta?”, na co Poeta wskazuje jej serce i wyjaśnia: „A

to Polska właśnie”.

• Wśród gości pojawia się Kuba i uświadamia Czepcowi powagę wizyty Wernyhory. Ten na

próżno próbuje dobudzić Gospodarza i decyduje sprowadzić uzbrojonych chłopów. Kiedy

zaś spotyka się z niedowierzaniem inteligencji grozi: „Panowie, jakeści som,/ jeźli nie pój-

dziecie z nami,/ to my na was - i z kosami!”. Gotowy do czynu Czepiec próbuje zmobilizo-

wać Pana Młodego i Poetę. Pana Młodego zachwyca jedynie piękno świtu i nie zważa na po-

wagę sytuacji. Otrzeźwiały Gospodarz przypomina sobie wydarzenia nocy, a nastrój podnie-

cenia udziela się pozostałym gościom bronowieckim. Wszyscy oczekują obiecanego znaku,

nadsłuchują tętentu koni i nieruchomieją.

• Niespodziewanie w drzwiach staje Jasiek. Okazuje się, że zgubił złoty róg, kiedy pochylił

się po czapkę z pawich piór . Znieruchomieli goście nie dają się rozbudzić, przerażonemu Jaś-

kowi. Chochoł rozpoczyna śpiew: „Miałeś, chamie, złoty róg,/ miałeś, chamie, czapkę z piór:/

czapki wicher niesie,/ róg huka po lesie,/ ostał ci się ino sznur,/ ostał ci się ino sznur” w takt

którego bohaterowie rozpoczynają somnabuliczny, powolny taniec.

Trudno o jednoznaczną interpretację sceny kończącej dramat. Słomiany chochoł raz nazywa-

ny jest „głupim śmieciem”, kiedy indziej Rachel mówi: „nie przeziębi najgorszy mróz,/ jeźli

kto ma zapach róż;/ owiną go w słomę zbóż”, co wskazywałoby optymistyczną interpretacje,

zgodnie z którą autor wyrażałby nadzieję, że społeczeństwo polskie „ocknie się ze snu spo-

wodowanego wieloletnią niewolę.

Obraz społeczeństwa polskiego w „Weselu”

• Dramat jest utworem opartym na autentycznych wydarzeniach i prezentuje bohaterów nie

tylko posiadających swoje pierwowzory w rzeczywistości, ale i osadzonych w konkret-

nych realiach epoki.

• Wyspiański zaprezentował jednak niepełny obraz społeczeństwa polskiego. Ograniczył się

do ukazania chłopów i inteligencji widzianych w kontekście walki narodowowyzwoleń-

czej oraz modnej w Młodej Polsce ludomanii.

• Inteligenci i artyści przedstawieni zostali jako grupa skłonna do wpadania w usypiające

samozadowolenie, bierna, bezradna wobec rzeczywistości i narodowej niewoli, nie umie-

jąca podjąć wyznaczonego jej przez historię zadania - przewodzenia narodowi (obalenie

mitu o przywódczej roli inteligencji).

• Chłopi wykazują patriotyzm i szczery zapał do walki, brak im jednak przywództwa (oba-

lenie mitu racławickiego kosyniera - wybawcy).

„Wesele” jako dramat neoromantyczny

Wyspiański w pełni wykorzystuje nowe tendencje charakterystyczne dla sztuki przełomu

wieków: symbolizm i impresjonizm , zarazem jednak w sposób świadomy nawiązuje do ro-

mantycznej ideologii i poetyki (tj. charakterystycznego dla tej epoki sposobu konstruowania

dzieła literackiego)

• Odwołania do konkretnych dzieł literackich, np. „Dziadów” cz. II i III A. Mickiewicza,

„Snu srebrnego Salomei” J. Słowackiego.

• Kontynuacja treści patriotycznych (utwór wzywa do czynu zbrojnego, nowością jest suge-

stia, że żadna z grup społecznych nie nadaje się do pełnienia roli przywódczych)

• Zasygnalizowanie w dramacie problemu odnalezienia się w rzeczywistości artysty i przy-

jęcie przez niego odpowiedzialności za duchowe przewodnictwo narodowi.

• Obecność fantastyki, scen wizyjnych; przeplatanie się scen realistycznych z fantastyczny-

mi.

• Zwrot ku ludowości, fantastyka i duchowość ludowa.

'Wesele' - ogólne info.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: