3.Gindrich P., Kazanowski Z. (1998), Odkrywanie prawdy o ślepocie jako pomoc do realizacji programu kształcenia integracyjnego [w] M. Chodkowska (red.) Pedagogika specjalna wobec potrzeb teraźniejszo.pdf

PEDAGOGIKA SPECJALNA

Wobec potrzeb teraźniejszości i wyzwań przyszłości

pod redakcją Marii Chodakowskiej

Wyd. UMC-S Lublin 1998

Słowo wstępne

Wartość każdej dyscypliny naukowej, a zwłaszcza praktycznej, można mierzyć

stopniem, w jakim osiągane przez nią efekty odpowiadają aktualnym i przyszłym

potrzebom społeczeństwa. Pedagogika specjalna jest dyscypliną, w której wątki

teoretyczne i praktyczne są szczególnie mocno i wyraźnie wzajemnie powiązane.

Oznacza to, że podejmowane badania są bezpośrednio bądź pośrednio

wykorzystywane w praktyce rewalidacji, a kierunki nowych badań są wyznaczane

przez potrzeby dostrzegane w opiece rewalidacyjnej.

Pedagogika specjalna jest dyscypliną stosunkowo młodą, ale problemy będące

przedmiotem jej zainteresowania nurtowały ludzkość od czasów najdawniejszych.

Pytania o miejsce człowieka kalekiego i społecznie niedostosowanego w

społeczeństwie były rozstrzygane już w dziełach starożytnych filozofów, lekarzy i

dramatopisarzy, także w ustawodawstwie i obyczajowości, które inspirowały

podejmowanie tych wątków w dramatach czy rozprawach filozoficznych. Nie były to

inspiracje pozytywne, zważywszy, że nawet Arystoteles opowiedział się za

biologicznym eliminowaniem jednostek „nieprzydatnych". Poglądy owe,

odzwierciedlające rzeczywisty stosunek do osób niepełnosprawnych, znajdują

uzasadnienie zarówno w dominującej wówczas hierarchii wartości, jak i w realiach

gospodarczych, które stawiały bezlitosny wymóg utrzymania stanu zaludnienia na

zbliżonym poziomie, przy czym bezpieczeństwo i poziom życia mieszkańców

zależały od ich siły fizycznej i sprawności. W tych warunkach powszechność

negatywnych postaw wobec inwalidów jawi się jako wyraz walki o przetrwanie

zdrowych i silnych, a rzadkie głosy opowiadające się za prawami również dla

słabszych nie miały szans na to, aby w istotniejszy sposób kreować inną

rzeczywistość.

Czasy nowożytne wiążą się ze stopniowym odchodzeniem od bezwzględnej negacji

słabości fizycznej i umysłowej, na co niewątpliwie spory wpływ wywarły nowe idee,

głoszone przez coraz bardziej rozszerzające się chrześcijaństwo. Wraz z upływem

wieków rozwijały się różne formy opieki nad inwalidami, a przykłady jednostek

szczególnie uzdolnionych, przewyższających zdrowych pod względem sukcesów

odnoszonych w muzyce, sztuce czy nauce, przekonywały społeczeństwa różnych

narodów o tym, że niepełnosprawni wymagają nie tylko zabezpieczenia ich

elementarnych potrzeb, ale również przyjazne] edukacji, umożliwiającej im

autorealizację i rozwinięcie posiadanych predyspozycji. Warto przy tym zwrócić

uwagę na fakt, że zawsze poważniejsze przełomy wiążące się ze zmianą stosunków

społeczno-gospodarczych inspirowały nowe dyskusje i inicjatywy odnoszące się do

sposobów rozwiązywania w danym społeczeństwie problemu funkcjonowania osób

nie w pełni sprawnych.

Aktualne problemy dotyczące kalectwa i ludzi nim dotkniętych w Polsce są w

dużej mierze konsekwencją utrzymującego się przez dziesięciolecia w krajach byłego

obozu socjalistycznego systemu segregacyjnego w płaszczyźnie edukacyjnej i

zawodowej. Pozytywnymi skutkami dominacji tego systemu była koncentracja na

szkolnictwie specjalnym, co zaowocowało wysokim poziomem kształcenia kadr

pedagogów specjalnych i wypracowywaniem coraz bardziej skutecznych metod

pozwalających na uzyskiwanie poważnych efektów w pracy wychowawczo-

pedagogicznej również u dzieci z cięższymi upośledzeniami. Sukcesy te są

niewątpliwie autentycznym osiągnięciem pedagogiki specjalnej II połowy XX

stulecia, niemniej przyczyniły się do zepchnięcia na margines innych spraw, również

ważnych dla osób niepełnosprawnych i dla całego społeczeństwa.

Rozwój szkolnictwa specjalnego umożliwił placówkom masowym niemal zupełne

odcięcie się od problemów rewalidacyjnych, w konsekwencji czego do szkół

specjalnych trafiały również te dzieci, które przy odpowiedniej organizacji procesu

nauczania mogłyby uczęszczać do klas integracyjnych. Spora część pozostałych

dzieci niepełnosprawnych została objęta nauczaniem indywidualnym w domu, co

niemal zupełnie pozbawiało je kontaktów rówieśniczych. Absolwenci szkół

specjalnych z reguły trafiali do zakładów pracy chronionej, dofinansowywanych w

wielu przypadkach z funduszy państwa, spełniającego funkcje opiekuńczo-

zabezpieczające, bądź też otrzymywali świadczenia pozwalające na skromne

przeżycie. Zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku z założenia byli skazywani

na życie w izolacji, wyznaczonej systemem segregacyjnym w ich nauczaniu i

zatrudnianiu. Z drugiej strony taki system eliminował niepełnosprawnych z kręgów,

w których funkcjonowali zdrowi, co powodowało, że ci ostatni „odzwyczajali się"

od widoku osób odmiennych pod względem sposobu poruszania się, mówienia czy

myślenia. Wprawdzie wyniki badań socjologicznych sygnalizowały narastanie

wzajemnego niezrozumienia, dominację w wielu środowiskach postaw negatywnych

lub ambiwalentnych wobec kalectwa i osób nim dotkniętych, problem ten

jednak był minimalizowany i odsuwany. Przeciwstawiano mu rzeczywiste

osiągnięcia w zakresie zabezpieczania podstawowych potrzeb osób

niepełnosprawnych, gloryfikowano system dający im dostęp do szkół, a później

prawo do pracy bądź też do otrzymywania środków zabezpieczających podstawowe

potrzeby bytowe. Liczyły się wyniki statystyczne, w świetle których mniej ważne

wydawały się indywidualne przeżycia osoby niepełnosprawnej, jej psychospołeczne

potrzeby, aspiracje, marzenia. Często była ona przedmiotem, a nie podmiotem

kierowanych do niej działań. Niepełnosprawni, skazani z góry na określony

rodzaj opieki, w tym również opieki edukacyjnej, trafiali do miejsc pracy

wyznaczanych im przez zdrowych decydentów, czego symbolem stali się w

minionych latach niewidomi produkujący szczotki. Przebicie się osoby

niepełnosprawnej przez mur izolacji wymagało nieprzeciętnych uzdolnień i

ogromnego samozaparcia w walce z uprzedzeniami i przesądami kreującymi

stereotypy wzajemnych kontaktów niepełnosprawnych i zdrowych.

Rozpad bloku komunistycznego, w którym modele wychowania i kształcenia dzieci

i młodzieży były ustalane odgórnie, postawił całą pedagogikę przed zupełnie

nowymi wyzwaniami. Dotyczy to również pedagogiki specjalnej, chociaż

problemy, przed którymi staje ta dyscyplina, są specyficzne wyłącznie dla niej. W

nowych realiach ekonomicznych zabrakło środków na dofinansowywanie

nierentownych zakładów i oddziałów pracy chronionej. W konsekwencji wśród

bezrobotnych znaleźli się także inwalidzi, dla których praca ma wymiar nie tylko

ekonomiczno-zabezpieczający, ale także i rewalidacyjny. Z kolei otwarcie granic

Europy uświadomiło rodzime ubóstwo w zakresie rozwiązań urbanizacyjno-

architektonicznych, blokujące społeczne funkcjonowanie osób niepełnosprawnych.

W nowych warunkach obserwacja zróżnicowanych modeli edukacji dzieci

specjalnej troski w wysoko uprzemysłowionych krajach świata stała się punktem

wyjścia do poszukiwania rozwiązań optymalnych dla polskiego szkolnictwa,

rozwiązań, które umożliwiałyby wykorzystanie dotychczasowych osiągnięć

pedagogiki rewalidacyjnej w konstruowaniu modelu opieki, uwzględniającym

wymogi teraźniejszości i przyszłości. Wiążące się z tym liczne dylematy i

odczuwanie potrzeby dokonywania zmian inspirowały w ostatnich latach wiele

naukowych konferencji poświęconych wiodącym problemom pedagogiki specjalnej

w warunkach transformacji ustrojowej i gospodarczej.

W kwietniu 1994 r. w Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej odbyły się

uroczystości jubileuszowe poświęcone dwudziestoleciu funkcjonowania Zakładu

Psychopedagogiki Specjalnej oraz dwudziestoleciu pracy w tym Zakładzie jego

Twórczyni i Kierownika - Prof. dr hab. Zofii Sękowskiej. Uroczystości były

połączone z dwudniową sesją naukową, w której wzięli udział najwybitniejsi polscy

pedagodzy specjalni oraz specjaliści pokrewnych dyscyplin, zajmujących się

problemami niepełnosprawności i rewalidacji, społecznego niedostosowania i re-

socjalizacji. Obrady ukierunkowane były na poszukiwanie form wzbogacania

dotychczasowych osiągnięć pedagogiki specjalnej, na jej wchodzenie w nowe obszary,

inspirowane ujawnianiem się nowych potrzeb zarówno jednostkowych, jak i

społecznych. Nowe potrzeby i odczuwanie niedostatku w zakresie rozwiązań

praktycznych stanowią swoiste wyzwanie dla teorii i praktyki tej dyscypliny.

Książka niniejsza - którą kierujemy nie tylko do pedagogów specjalnych i

studentów tej specjalności, ale również do przedstawicieli zawodów medycznych,

psychologów, socjologów oraz wszystkich zainteresowanych złożoną problematyką

niepełnosprawności i społecznego niedostosowania - zawiera teksty referatów

wygłoszonych podczas kwietniowej lubelskiej konferencji, uzupełnione artykułami

autorstwa pracowników Zakładu Psychopedagogiki Specjalnej UMCS,

prezentującymi najnowsze wyniki badań empirycznych lubelskiej szkoły

pedagogiki specjalnej. Wśród zamieszczonych w książce artykułów znalazły się

opracowania podsumowujące dotychczasowe osiągnięcia pedagogiki specjalnej oraz

wyznaczające nowe obszary poszukiwań rozwiązań służących optymalizacji

procesu rewalidacyjngo różnych kategorii osób nie w pełni sprawnych: głównie

upośledzonych umysłowo, inwalidów narządu wzroku, słuchu, ruchu, dzieci z

defektami parcjalnymi. Teksty niektórych autorów podejmują również kwestię

opieki psychopedagogicznej nad dorosłymi inwalidami, bowiem pedagogika

rewalidacyjna nie może zawężać przedmiotu swoich zainteresowań wyłącznie do

kategorii dzieci i młodzieży.

Analizy zawarte w tej książce ukazują całą złożoność problemów pedagogiki

specjalnej, implikującą konieczność prowadzenia badań interdyscyplinarnych, jak

też i uwzględniania w badaniach pedagogicznych osiągnięć i dokonań nauk

medycznych, psychologii, socjologii, prawa czy ekonomii. Autorzy zwracają uwagę

na konieczność upodmiotowienia jednostki we właściwie rozumianych,

całościowych procesach rewalidacji i resocjalizacji. Wskazują na ogólnospołeczne

korzyści, jakie niesie ze sobą perspektywa integracji niepełnosprawnych ze

zdrowymi, przy jednoczesnej ostrożności nakazującej dostrzeganie granic tego

procesu, których przekroczenie mogłoby stać się poważnym zagrożeniem dla osób

wymagających specjalnych oddziaływań kompensacyjnych i wyrównawczych, jakie

mogą być zapewnione wyłącznie w placówce specjalnej. W książce znalazły się

ponadto wątki stosunkowo rzadko podejmowane w polskiej literaturze

przedmiotu, takie jak np. pedagogiczne aspekty opieki terminalnej czy też potrzeby

seksualne inwalidów. Niektórzy autorzy w swoich opracowaniach przybliżają także

Czytelnikowi bogate doświadczenia teorii i praktyki rewalidacji w krajach

Zachodu, głównie we Francji.

Problematyka książki, którą oddajemy do rąk Czytelników, jest więc bardzo

zróżnicowana. Pomimo to stanowi ona zwartą całość, o czym zdecydowały idee

bliskie wszystkim autorom, łączące poszczególne opracowania. Te idee to przede

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: