PSYCHOLOGIA PROCESÓW POZNAWCZYCH – WYKŁADY
(Są to przepisane wykłady prof. Jaśkowskiego. Starałem się zaznaczać grubą czcionką istotne według mnie informacje (wszystko co jest napisane normalnym fontem bez kursywy zostało powiedziane na wykładach). Kursywą umieściłem informacje dodatkowe, które mogą się okazać pomocne w zrozumieniu materiału, zwłaszcza, że czasami na wykładach trudno było się połapać o czym jest mowa…)
WYKŁAD 1 - 3
Umysł – pojęcie bez konotacji religijnej, które ma zastąpić słowo dusza. Umysł jest to złożony system odbioru i przetwarzania informacji.
Wszystkie nasze czynności poznawcze związane są z odbieraniem i przetwarzaniem informacji z zewnątrz. Umysł to nie mózg. Umysł bardzo bazuje definitywnie na mózgu, ale nie można go utożsamiać z mózgiem. Ścisły związek umysłu z mózgiem polega na tym, że jeżeli mózg ulegnie jakiemuś uszkodzeniu to odbija się to niewątpliwie później na zachowaniu osoby z takim uszkodzeniem. Jeżeli już, to mózg można utożsamiać z pewnym programem, wykonywanym na pewnym hardwarze (używając porównania komputerowego) w postaci komórek neuronalnych.
Umysł –złożony system wyspecjalizowany w odbiorze i przetwarzaniu informacji
Umysł to nie mózg!
Koncepcja skąpca poznawczego
- selekcja informacji
- struktury poznawcze
-wiedza, sądy, przekonania
-pamięć
Kontrola poznawcza
Poziom przetwarzania
Koncepcja skąpca poznawczego – nasz system poznawczy, czyli umysł, zachowuje się w taki sposób jak gdyby był leniwy (koncepcja leniwca poznawczego), czy też skąpy poznawczo tzn. Wszystko co nasz umysł czyni, stara się to robić tak żeby jak najmniej się zmęczyć, jak najmniej się napracować i to na wszelkich szczeblach - od tych najniższych percepcyjnie, po jakieś tam głębokie sposoby myślenia, kombinowania, działania itd. Wszędzie na tych etapach wykazuje przejawy działania takiego oszczędnego systemu przetwarzania i działania.
Przykłady na oszczędne działanie umysłu:
- mechanizm uwagi - służy on selekcji informacji docierających z zewnątrz. Jest to
swoistego rodzaju bramka, która wpuszcza informacje lub też nie. Te
informacje są odcinane w sposób bardzo rygorystyczny tzn. w tym
sensie, że dopuszczane są tylko te informacje, które chcemy żeby były
dopuszczane.
Złudzenie kompletności obrazu – wydaje się nam, że wszystko dobrze widzimy, dobrze kontrolujemy, widzimy panoramicznie. W rzeczywistości jednak widzimy tylko bardzo niewielki fragment obrazu (sklejamy chwila po chwili fragmenty całego obrazu żeby mieć jego pełny obraz. Sklejanie tych elementów następuje bardzo szybko i bardzo często, dzięki temu powstaje złudzenie kompletności obrazu). To co do nas dociera to są fatyczne zmiany w tym obrazie, to co się nie zmieniło w obrazie nie zostaje ponownie doklejone.
Również po stronie wykonawczej działa skąpiec poznawczy. Np. przejawem działania tego skąpca jest automatyzowanie wszystkich czynności. Jeżeli zabieramy się za jakąś czynność, powtarzamy ją kilkukrotnie to natychmiast zostają uruchomione mechanizmy próby zautomatyzowania tej czynności. Najlepiej to się prezentuje w sytuacji nauki jazdy samochodem. Pewne sekwencje ruchowe, programy ruchowe (czynności, które powtarzamy automatycznie) przetwarzamy na znacznie niższym poziomie. Te elementy składają się na coś co nazywamy strukturalizm poznawczy. Ten automatyzm jest to jedna ze struktur poznawczych. Oprócz tego istnieją jeszcze inne struktury poznawcze
Struktury poznawcze:
- automatyzm zachowań
- wiedza, sądy, przekonania
Te struktury poznawcze również służą ułatwianiu nam działania. Nie musimy analizować każdej sytuacji od nowa ponieważ mamy jakiś sąd na jej temat, który ułatwia nam działanie. Mamy pewną regułę, pewne przekonanie, które pozwala nam oszczędnie działać. Dochodzimy tu jednak to pewnego paradoksu. Mianowicie z jednej strony stereotyp jest czymś co zwykle jest naganne (Np. stereotyp cygana złodzieja). Stereotypy istnieją ponieważ człowiek ma tendencje do nadawania reguł wszystkim faktom jakie pozna. Jeżeli jakieś fakty do nas dotrą to staramy się je umieścić w jakiś regułach bo te reguły pozwalają nam na szybką reakcję w podobnych okolicznościach. Chcemy znaleźć regułę jak w takiej danej sytuacji się zachować. Te reguły niestety są organizowane w bardzo prymitywny sposób. Nie ma żadnej głębokiej analizy tylko pierwsza z brzegu reguła jaka jest. Jeżeli później okaże się w wyniku konfrontacji, że jest ona nieprawdziwa to zmienimy ją.
Wyżej wspomniane struktury poznawcze są strukturami służącymi do szybkiego działania, ale jeżeli wszystko ma dobrze funkcjonować to musi być jeszcze kontrola poznawcza.
Kontrola poznawcza – służy do wyeliminowania złych stereotypów, przekonań, krótko mówiąc złej wiedzy. Sprawdzamy przy najbliżej innej okazji czy ta wiedza, która obecnie posiadamy, te stereotypy się potwierdzają, sprawdzają.
Nie da się konfrontować obecnie posiadanej wiedzy z nowymi docierającymi do nas faktami, nową wiedzą jeżeli nie będziemy posiadać pamięci.
Kolejnym elementem teorii skąpca poznawczego jest konieczność posiadania pamięci. Jest to pamięć wszelakiego rodzaju.
Wypełnianie, zapełnianie naszej pamięci różnego rodzaju informacjami nie musi się odbywać wcale w sposób jawny – w tym sensie, że ja wiem, że uczę się.
Przykład uczenia niejawnego – pokazujemy badanemu na ekranie kolorowe kółka (Np. niebieskie, czerwone, żółte i zielone) i prosimy go aby klikał Np. jakimś klawiszem na klawiaturze komputera gdy zobaczy kółko zielone.
Psychologia poznawcza zajmuje się:
- percepcją
- uczeniem się
- pamięcią
- myśleniem
Historia najnowsza psychologii poznawczej
Behawioryzm
Iwan Pawłow
John Watson
„dawał szyję za to, że nie ma myślącej głowy”
B. F. Skinner
Pradzieje psychologii poznawczej
Karl S. Lashley
uczeń Skinnera, który głosił potrzebę wyjścia poza relacje bodziec-reakcja.
Noam Chomsky
człowiek może produkować nieskończoną liczbę zdań, których nigdy nie słyszał i nie mógł ich przyswoić na zasadzie odruchów warunkowych.
Metody badawcze
Metody badawcze:
- Obserwacje
- Badania psychobiologiczne
- Badania neuropsychologiczne
- Symulacje komputerowe i sztuczna inteligencja
Czym widzenie nie jest?
Mit 1: widzimy wierny obraz świata
Mit 2: widzenie jest odbiorem informacji
Mit 3: widzące oko
Mit 4: do myślenia nie potrzebujemy wzroku
Czy do myślenia potrzebujemy wzroku?
Podczas myślenia mózg dokonuje możliwie najdokładniejszego wzrokowego odtworzenia sytuacji, nad którą się zastanawiamy.
Np. jeśli wyobrażamy sobie jakąś scenę z helikoptera, patrzymy w dół.
Po co mamy wzrok?
wzrok, podobnie jak inne zmysły, wytworzony został po to, aby dostarczać informacji ważnych do przeżycia.
WYKŁAD 4 - 6
Problem wyobraźni – to w jaki sposób sobie pewne rzeczy wyobrażamy. Wiele jest dowodów na to, że nasza wyobraźnia działa na zasadzie obrazu tzn. do wyobrażania sobie pewnych sytuacji, wspomnień wykorzystujemy te same obszary mózgu, które wykorzystujemy przy widzeniu, tylko aktywacja tych obszarów jest słabsza (można to porównać do tego, że jak coś widzimy na żywo to jest to wyraźniejsze niżeli jakbyśmy mieli sobie to wyobrażać w pamięci).
Przykład na to, że podczas wyobrażania sobie czegoś uruchamiane są podobne obszary mózgowe pochodzi z doświadczenia w którym proszono osoby badane aby wyobraziły sobie, że wchodzą do pewnego pomieszczenia, które znane im było i proszone były o to aby policzyć ile jest tam okien. W drugiej grupie proszono inne osoby aby wyobraziły sobie, że lecą nad swoim domem helikopterem i żeby policzyły okna w swoim mieszkaniu. Te osoby również bardzo dobrze wykonywały to zadanie, ale charakterystyczne w tym przypadku było to, że podczas tego liczenia okien spuszczały wzrok w dół (bo jak lecą helikopterem to trudno inaczej policzyć okna). Wiele z tych osób patrzyło w dół jakby szukały tych okien na dole. Nie wiadomo jak ta sprawa ma się do ludzi niewidomych, czy także wykorzystują przy wyobrażaniu sobie czegoś obszary mózgu odpowiedzialne za widzenie czy też nie. Nie jesteśmy jednak tej sprawy w stanie rozstrzygnąć gdyż nasze subiektywne odczucia nie są przenikalne dla siebie (nie jesteśmy w stanie wyobrazić sobie pewnych dysfunkcji mózgu. W jaki sposób ludzie w trakcie tych dysfunkcji myślą czy też funkcjonują. Dla nas są to rzeczy oczywiste natomiast dla nich są to rzeczy nie do wyobrażenia. Zdrowi ludzie jak zamkną na jakiś czas oczy albo je jakoś zasłonią to i tak przy wyobrażaniu będą wykorzystywać obszary mózgu odpowiedzialne za widzenie).
Należy przypuszczać, że osoby niewidome mają słuchową, dotykową reprezentację świata i w ramach tej reprezentacji myślą, wszystkie wyobrażenie dochodzą do nich tą drogą i wyobrażenia zmysłowe też są słuchowe (taka osobą nie wyobraża sobie domu tylko echo domu jakie powstaje gdy się ona do niego zbliża). Natomiast ludzie zdrowi mają wzrokową reprezentację świata.
Istnieje takie zaburzenie, które nazywa się zaniedbywanie stron. Wynika ono zwykle z tego, że wylew krwi do mózgu występuje w obszarze ciemieniowym lub gdzieś w tym miejscu i może doprowadzić do sytuacji w której osoby ignorują wszystko co się dzieje Np. po lewej stronie świata.
Wykazują oni takie zjawisko, które nazywa się stifti polegające na tym, że jeżeli jeden element znajdzie się po lewej stronie (po stronie której nie rozróżniają) to potrafią ten element zobaczyć. Natomiast jeżeli konkurencyjnie po drugiej stronie występuje drugi element, to takie osoby mówią, że widzą tylko ten element po prawej stronie. Można wykazać, że to zjawisko zaniedbywania stronnego związane jest z uwagą – oni nie kierują uwagi w lewo tylko zawsze w prawo (w stronę która nie jest zaniedbywana).
To zaburzenie dotyczy nie tylko ich percepcji, dotyczy również wyobrażania (gdy się poprosi taką osobę o zaznaczeniu na mapie polski wszystkich miast powyżej 50 tyś mieszkańców, które pamiętają, to oni zaznaczają wszystkie miasta powiedzmy od Torunia na prawo. Natomiast od Torunia na lewo żadnego. Również jak przerysowują jakiś rysunek to tylko jego prawą stronę. Te osoby zachowują się także bardzo dziwnie Np. gdy im się położy talerz to jedzą tylko z prawej strony talerza). Gdy się rozmawia z tymi osobami to się okazuje, że oni wcale nie dostrzegają swojej ułomności w tej materii. Dla tych ludzi istnieje tylko jedna strona. Ci ludzie przed wylewem mieli dwie strony, odróżniali dwie strony. Wygląda na to, że pamięć o tych dwóch stronach także u nich zanikła. Pamiętają, że zawsze była tylko jedna strona.
Światło obiektu, przedmiotu, który widzimy tworzy obraz na światłoczułej części naszego oka czyli na siatkówce – jest to miejsce w którym światło zostaje zamienione na impulsy nerwowe czyli tam zachodzi zjawisko tak zwanej transdukcji – zmiany nośnika informacji.
Do tego miejsca informacją o zjawiskach wzrokowych jest światło, układ światła i światłocienia, natomiast od tego momentu jest to przejęte przed kod, który jest zrozumiały dla mózgu. Zawsze jest tak, że jeśli jest jakiś zmysł to muszą również istnieć receptory, które zamieniają dany nośnik informacji na inny nośnik informacji, czyli tutaj w tym przypadku właśnie na nośnik układu nerwowego. Dotyk czy ból, temperatura czy zmiany pozycji położenia głowy, wszystko to musi zostać zamienione z takiego właśnie nośnika informacji na układ nerwowy. To w przypadku wzroku dokonuje się na siatkówce.
Żeby obraz był ostry to musi się znajdować układ optyczny, odpowiednio dobrana soczewka o mocy łamiącej tak dostosowanej aby na tej odległości bodźca obraz był ostry na siatkówce. Dlatego mamy soczewkę, która wygrubia się albo robi się cieńsza w zależności od tego na jak daleko położony od nas obiekt patrzymy. Gdy patrzymy na coś co jest blisko to musimy pogrubić, uwypuklić tę soczewkę. Gdy jest obiekt daleko to wtedy musimy tę soczewkę zrobić cieńszą.
Akomodacja – zjawisko wyostrzania obrazu pozwalające oglądać jednakowo ostro obiekt który znajduje się daleko jak i te które są blisko nas.
Akomodacja - zjawisko dostosowania się oka do oglądania przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach. Dostosowanie to polega na odpowiednim doborze ostrości widzenia.
Istnieją dwa zasadnicze mechanizmy akomodacji:
· zmiana kształtu soczewki oka, a wskutek tego zmiana jej ogniskowej, i co za tym idzie zmiana jej zdolności zbierającej
· zmiana odległości soczewki od siatkówki.
Ten pierwszy mechanizm występuje u ssaków, a drugi u ryb. U ptaków występują oba mechanizmy, a u stawonogów zjawisko akomodacji w ogóle nie występuje.
Elastyczna soczewka oka może zmieniać swój kształt (uwypuklenie) dzięki mięśniom rzęskowym.
Zakres akomodacji (odległość między punktem bliży i dali wzrokowej)
· Punkt bliży wzrokowej - najbliższy punkt, jaki jesteśmy w stanie widzieć dzięki akomodacji soczewki (ok. 10cm).
· Punkt dali wzrokowej - najdalszy punkt, powyżej którego soczewka nie akomoduje (ok. 6m)
Akomodacja jest potężna – zmiana może nastąpić w zakresie kilkunastu dioptrii. Patrząc w nieskończoność (gdzie wartość dioptrii jest zero), a w zależności od tego jak blisko jesteśmy w stanie zobaczyć ostry przedmiot, mówi nam to o tym jaki jest nasz zakres akomodacji. Od ilu dioptrii do ilu dioptrii.
...
Matrasz77