WOJNA I POLITYKA Studia nad histori� XX wieku �i UNIVERSITAS IAGELLONICA ACTA SCIENTIARUM LITTERARUMQUE MCXLII SCHEDAE HIST�RICAE * FASCICULUS CXII STUDIA AD BELLORUM SAECULI XX HISTORIAM ET ARTEM POLITICAM EODEM SAECULO EXCULTAM PERTINENTIA Edenda curavit ANDREAS PANKOWICZ ZESZYTY AUKOWE UNIWERSYTETU JAGIELLO�SKIEGO MCXLII PRACE HISTORYCZNE * ZESZYT 112 WOJNA I POLITYKA STUDIA NAD HISTORI� XX WIEKU Pod redakcj� ANDRZEJA PANKOWICZA Biblioteka IHUW 1076000542 TrNTnArCTDCVT'C'T'TT T A f-TCT T /"VNTCT^TC/� BIBLIOTEKA INSTYTUTU HISTORYCZNEGO Uniwersytetu Warszawskiego REDAKTOR SERB HISTORYCZNEJ Krzysztof Baczkowski RECENZENT Zygmunt Ma�kowski PROJEKT OK�ADKI Krzysztof Ma�achowski REDAKTOR W�odzimierz �ukawski KOREKTOR Urszula Korosadmmcz � Copyright by Uniwersytet Jagiello�ski Krak�w 1994 ISBN-83-233-0769-5 ISSN 0083-4351 1848 Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiello�skiego MCXUI Prace Historyczne, Zeszyt 112 Nak�adem Uniwersytetu Jagiello�skiego Wpisano do Wydanie I. Nak�ad 800 + 16 egz. inwentarza Ark. wyd. 22. Ark. druk. 158/i6 + wklejka. Drukarnia Uniwersytetu Jagiello�skiego Profesorowi Marianowi Zg�rniakowi w 70. rocznice urodzin uczniowie i wsp�pracownicy Profesor MARIAN ZG�RNIAK po�o�y� wybitne zas�ugi na polu bada� nad histori� powszechn� i Polski doby nowo�ytnej. Charakterystyczn� cech� Jego dorobku jest sta�o�� zainteresowa� szeroko poj�t� histori� wojskowo�ci, przy r�wnoleg�ej aktywno�ci na innych polach badawczych. Wymieni� wypada przynajmniej najwa�niejsze: dzieje spo�eczne, gospodarcze i zagadnienia ustrojowe Polski przedrozbiorowej, historia wojskowo�ci XVI-XVIII wieku, historia polityczna i militarna XIX wieku, komparatystyczne studia na pierwsz� i drug� wojn� �wiatow� i szczeg�lnie bliskie sercu Jubilata zagadnienia polityczno-militarne okresu mi�dzywojennego, a tak�e historia historiografii i jak�e rzadko dzi� uprawiana w Polsce kartografia historyczna. W ka�dej z tych dziedzin Profesor pozostawia sw�j trwa�y i znacz�cy dorobek. Urodzi� si� 5 grudnia 1924 r. w Gorlicach w rodzinie ziemia�skiej. Tam sp�dzi� dzieci�stwo i lata szkolne. Mimo m�odego wieku od pierwszych miesi�cy okupacji niemieckiej czynnie uczestniczy� w ruchu oporu. W latach 1939-1940 bra� udzia� w organizowaniu przerzut�w przez granic� s�owack�. Nast�pnie pozostawa� jako ��cznik w dyspozycji Komendy Obwodu Zwi�zku Walki Zbrojnej. Po wielkiej wsypie, jaka mia�a miejsce w Gorlicach w czerwcu 1941 r., pracowa� przy odbudowie struktury obwodu, a zw�aszcza ��czno�ci z Inspektoratem Nowy S�cz i Kedywem. Aresztowany wraz z Ojcem 2 czerwca 1942 r. przez Gestapo i poddany torturom, podczas wielotygodniowego �ledztwa nie wyda� nikogo z wsp�towarzyszy. Za t� bohatersk� postaw� zosta� odznaczony przez w�adze Rzeczypospolitej Polskiej w Londynie Srebrnym Krzy�em Zas�ugi z Mieczami. Do ko�ca wi�ziony przez Niemc�w i deportowany do oboz�w koncentracyjnych m.in. Auschwitz, Gross-Rosen, Buchenwald. Zim� 1945 r. prze�y� tragiczn� ewakuacj� oboz�w koncentracyjnych znan� jako marsz �mierci. Po ucieczce z kolejnego transportu, walczy� w oddziale partyzanckim operuj�cym na terenie Turyngii w marcu i kwietniu 1945 r. Tu zasta� go koniec wojny. W roku 1947 podejmuje studia na Uniwersytecie Jagiello�skim uzyskuj�c kolejno dyplomy: magistra historii (1951) i prawa (1952). Ca�e swoje �ycie zawodowe wi��e odt�d z macierzyst� Uczelni�, przechodz�c kolejno wszystkie stanowiska, od asystenta (1951) po profesora zwyczajnego (1982). Habilituje si� w roku 1966 na podstawie rozprawy Wojskowe aspekty kryzysu czechos�owackiego 1938 roku. W 1973 r. obejmuje kierownic- Profesor Marian Zg�miak Wsp�czesnej) w Instytucie Nauk Politycznych UJ, kt�r� to funkcj� pe�ni do 1987 r. W roku 1976 obejmuje Zak�ad Historii Powszechnej Najnowszej w Instytucie Historii UJ, kt�rym kieruje po dzie� dzisiejszy. W uznaniu zas�ug po�o�onych na polu nauk historycznych zosta� obdarzony godno�ci� cz�onka Polskiej Akademii Umiej�tno�ci. Profesor jest te� znakomitym ambasadorem nauki i kultury polskiej, wyg�aszaj�cym referaty i odczyty w wielu uniwersytetach europejskich i p�nocnoameryka�skich, w tym: Paris I, Paris III, Paris VIII, Bordeaux III, Lille III, Strasburg, Barcelona, Univ. of London, Bruksela, Bazylea, Wiede�, Salzburg, Tybinga, Moguncja, Fryburg Bryzgowijski, Bonn, Jena, Uppsala, Helsinki, Turku, Univ. of New York, Brooklyn College, Belgrad, Zagrzeb, Skopje, Bratys�awa, Bukareszt, Cluj, Jassy, Mi�sk, Wilno, Norymberga. Wyrazem uznania dla Jego dorobku jest cz�onkostwo nast�puj�cych korporacji uczonych; Association Internationale d'Histoire Contemporaine de 1'Europe, Commission Internationale d'Histoire Militaire, Sozialwissenschaftliches Forschungsin-stitut der Europaischen Akademie Otzenhausen, Commission of History of International Relations. By� te� go�ciem �sterreichische Akademie der Wissenschaft, Commitee d'Histoire de la Deuxieme Guerre Mondiale, Commitee d'Histoire Present, Instirut Charles de Gaulle w Pary�u, Polskiego Instytutu Naukowego w Nowym Jorku, Collegium Carolinum (Monachium). Od roku 1984 przewodniczy Komisji Historycznej Oddzia�u Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, a po odrodzeniu PAU - Komisji do Badania Dziej�w Polskich W�adz Centralnych na Uchod�stwie tej�e Akademii. Jest te� cz�onkiem wielu Komisji PAN: Narod�w S�owia�skich, Bada� nad Poloni�, Historii I i II Wojny �wiatowej oraz Nauk Politycznych. W latach 1983-1986 przewodniczy� Oddzia�owi Krakowskiemu Polskiego Towarzystwa Historycznego. W 1978 r. zosta� powo�any na stanowisko wiceprzewodnicz�cego Okr�gowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Krakowie (obecnie Zbrodni na Narodzie Polskim), a od roku 1979 jest cz�onkiem Rady Naukowej Wojskowego Instytutu Historycznego. Uczestniczy r�wnie� w pracach Komitet�w Redakcyjnych �Wojskowego Przegl�du Historycznego" i �Studi�w Historycznych". Dzi�ki osobistym wysi�kom Profesora powsta�y redagowane przez Niego �Studia Gallo-Po-lonica", dobrze s�u��ce polsko-francuskiej wsp�pracy naukowej. Wielk� zas�ug� Profesora jest wykszta�cenie znacznej rzeszy uczni�w, kt�rych nie spos�b w tym miejscu wymieni�, a kt�rzy stanowi� �ywe �wiadectwo trud�w Jubilata. Od wielu lat wielk� popularno�ci� ciesz� si� seminaria magisterskie i doktorskie prowadzone na historii i naukach politycznych. Spo�r�d kilkuset wychowank�w, czternastu uzyska�o pod Jego kierunkiem stopnie doktorskie, a w czterdziestu czterech przewodach doktorskich by� recenzentem. Uczestniczy� te� jako recenzent w trzydziestu jeden przewodach habilitacyjnych oraz dwudziestokrotnie recenzowa� dorobek naukowy kandydat�w do tytu�u profesorskiego. By� te� promotorem doktorat�w honoris causa Peresa de Quellara i Jean Baptiste Duroselle'a oraz recenzentem doktorat�w honoris causa Jana Karskiego (Jerzego Lerskiego) i Erharda Buska. Je�eli b�dziemy szuka� wzorca w relaqi Mistrz - ucze�, we wsp�czesnej nauce hi- Profesor Marian Zg�miak rian Zg�rniak naucza warsztatu pracy historyka i politologa w spos�b najlepszy z mo�liwych. Nigdy nie narzuca arbitralnie swego zdania, pozwala b��dzi� i samemu dochodzi� do prawdy. Atmosfer� wolno�ci poszukiwa�, kt�r� wytwarza wok� siebie, najlepiej mog� doceni� ci, kt�rym przysz�o z Nim stale wsp�pracowa�. Opiekuj�c si� swoimi uczniami potrafi wydoby� z nich ich prawdziw� osobowo��. W ka�dym z nas pozosta�a cz�stka osobowo�ci Profesora, wyra�aj�ca si� zarazem w ma�ych, jak i du�ych sprawach. Niniejszy tom studi�w ofiarowany Jubilatowi ze szczerego serca w 70. rocznic� urodzin stanowi, na miar� naszych mo�liwo�ci, ho�d i podzi�kowanie dla Mistrza. ANDRZEJ PANKOWICZ Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiello�skiego >i�c-� MCXLD 1994 PRACE HISTORYCZNE Z. 112 Bibliografia publikacji Mariana Zg�rniaka (1954-1994) *,fe-**fiU twffe 1954 1. (Przypisy i indeks) W�. Smole�ski, Wyb�r pism, wyboru dokona�a oraz wst�pem zaopatrzy�a C. Bobi�ska, Warszawa 1954. 1955 Rola plebanii w wyzysku ch�opstwa i jego walce klasowej na wsi ma�opolskiej XVIII wieku, �Kwartalnik Historyczny'" 1955, R. 62, nr 4/5, s. 80-107. 1957 Wie� ma�opolska a plebania w drugiej po�owie XVIII wieku, [w:]: Studia z dziej�w wsi ma�opolskiej w drugiej po�owie XVIII w., Warszawa 1957, s. 443-487, Zsf., s. 661-662, Sod., s. 681-682. J 1959 4. 5. 6. ]uliusz Gromczakiewicz, Polski S�ownik Biograficzny, t. 8 - 1959, s. 633. Polska i Niemcy w przededniu II wojny �wiatowej, (1933-1937) �Wiadomo�ci Historyczne" 1959, R. 2, nr l, s. 39-52, nr 4, s. 197-212. Relikty �redniowiecznych powinno�ci skarbowych na wsi ma�opolskiej od XVI do XVII wieku, Warszawa 1959, s. 112. 1960 7. Cezary Haller, Polski S�ownik Biograficzny, t. 9 - 1960, s. 250. 10 Bibliografia publikacji Mariana Zg�rniaka (1954-1994) 10. Polska i Niemcy w przededniu II wojny �wiatowej. Czp�� 3, �Wiadomo�ci Historyczne" 1960, R. 3, nr l, s. 37-55. 1961 11. Rec. [Eligiusz Koz�owski, Genera� J�zef Bem, Warszawa 1958] - �Kwartalnik Historyczny" 1961, R. LXVIII, z. l, s. 228-232. 12. Niemiecki genera� o kampanii wrze�niowej 1939 roku (na marginesie ksi��ki: Nikolaus von Vormann, Der Feldzug 1939 in Pofen),�Przegl�d Zachodni" 1961, R. 7 nr 5, s. 135-149. 1962 13. A German general on the September 1939 campaign, �Polish Western Affairs" 1962, vol. HI/2, s. 353-372. 14. Wac�aw Teodor Iwaszkiewicz-Rudosza�ski, Polski S�ownik Biograficzny, 1.10 -1962, s. 184-185. 1963 15. Studenci krakowscy w powstaniu styczniowym, ��ycie Literadde" 1963, R. 16, nr 5, s. 6-7. 1964 16. Aktualne problemy Polskiego S�ownika Biograficznego, �Kwartalnik Historyczny" 1964, R. LXXI, z. 2, s. 622-625. 17. Galicja wobec powstania styczniowego, [w:] /X Powszechny Zjazd Historyk�w Polskich, Powstanie Styczniowe, Warszawa 1964, s. 252-263. 18. M�odzie� akademicka Uniwersytetu Jagiello�skiego wobec wydarze� politycznych lat 1846-1866, [w:] Studia z dziej�w m�odzie�y akademickiej Uniwersytetu Jagiello�skiego od O�wiecenia do po�owy XX wieku, red. C. Bobi�ska, 1.1, Krak�w 19...
madzia.1majka2