Z TAJNYCH ARCHIW�W OFICYNA- WVDAV ANDRZEJ GARLICKI Z TAJNYCH ARCHIW�W KPOLSKA OFICYNA WYDAWNICZA �BGW" Projekt ok�adki Marek Zadworny Zdj�cia na ok�adce Archiwum Redaktor techniczny Joanna Krawczykiewicz Korekta Bo�ena Rusinek Barbara Wojnicka WOWIHC ULOTKA USTYTUW WSTOWCZNEGO Uniwersytetu War*zawtU�go Wpisano do inwentarza Itta� � Copyright by Andrzej Garlicki � Copyright by Polska Oficyna Wydawnicza �BGW" ISBN 83-7066-356-7 Polska Oficyna Wydawnicza �BGW" Warszawa 1993 Wydanie I Sk�ad i �amanie: AMI GO, Warszawa Druk i oprawa: Drukarnia O�wiatowa, ��d� Spis rzeczy Przedmowa ...................................................................... 7 U Stalina ........................................................................ 9 �~~ Pisane w celi ................................................................... 15 i��-iCuszenie katolik�w ............................................................ 22 List do Stalina .................................................................. 31 Osaczanie harcerstwa .......................................................... 36 �Ofensywa kleru a nasze zadania" ............................................ 41 Wyznania Paw�a Jasienicy ..................................................... 53 Ponownie Jasienica ............................................................ 73 Uderzy� na wszystkich frontach ................................................ 93 Agentura .............................. K ....................................... 98 Nomenklatura ................................................................. 108 Raport �Kseni" ................................................................ 115 �amanie genera�a ............................................................. 120 Aresztowanie W�adys�awa Gomu�ki .......................................... 126 Przygotowania do procesu Gomu�ki .......................................... 134 W�adys�aw Gomu�ka zeznaje ................................................. 166 Zatwierdzanie Konstytucji PRL ............................................... 187 Jakub Berman do Boles�awa Bieruta ......................................... 195 Kalendarzyk ................................................................... 198 Pi�kne lata pi��dziesi�te ...................................................... 200 Mo�na zrezygnowa� ze �wiadka .............................................. 207 �B�d� musia� zda� spraw� przed swoj� Parti�" .............................. 213 �mier� towarzysza Tomasza .................................................. 221 Nie strzelajcie do ludu ........................................................ 225 Szukanie winnych ............................................................. 234 Narodziny �Kultury" .......................................................... 275 Dyskretne odwo�anie G�rnickiego ............................................ 326 Wszystko gotowe, szyfranci czekaj� .......................................... 329 Biuro Polityczne proponuje ................................................... 336 Mia�d�enie �Miazgi" .......................................................... 359 Raport Komisji Kruczka ...................................................... 367 Mnie to jest potrzebne jak s�o�ce, woda i powietrze ......................... 395 Pi�� przed dwunast� .......................................................... 407 Wykaz skr�t�w ................................................................ 418 C�� < V� Przedmowa Szafy pancerne. By�y we wszystkich gabinetach dostojnik�w partyjnych. W tych wa�niejszych dwie, trzy. Du�e, zwaliste, pomalowane na jaki� taki br�zowy kolor. Codziennie, ko�cz�c dzie� pracy chowano do nich dokumenty opatrzone piecz�tkami okre�laj�cymi r�ny stopie� tajno�ci. Obok szaf sta�y specjalne maszynki do niszczenia dokument�w. Ale � na szcz�cie dla historyk�w � nie wszystkie dokumenty, kt�re zgodnie z instrukcjami powinny zosta� zniszczone, niszczono. W r�nego rodzaju grach, kt�re bez przerwy toczy�y si� w tych gmachach, w�adzy nigdy nie by�o wiadomo, kt�ry dokument mo�e si� kiedy�, w przysz�o�ci, przyda�. Pozostawa�y wi�c � czasem na lata � w szafach pancernych. A potem lokator gabinetu umiera� lub na kolejnym zakr�cie historii pospiesznie opuszcza� gabinet. Jego nast�pca nie mia� czasu na grzebanie si� w starych szparga�ach. Albo wi�c le�a�y w szafie nadal, albo deponowano je w bezpiecznym miejscu. A� przyszed� koniec PZPR. Trzeba by�o opu�ci� gmach Komitetu Centralnego i inne gmachy, akta za� przekaza� archiwum pa�stwowym. Co w�wczas zniszczono, co wyniesiono � nie da si� ju� ustali�. Sporo jednak pozosta�o, bo dysponenci akt mieli w�wczas wiele wa�niejszych spraw na g�owie. Znaczna cz�� tekst�w w tej ksi��ce pochodzi z szaf pancernych. Nie tylko z gabinet�w dostojnik�w partyjnych. R�wnie� z szaf pancernych Centralnego Archiwum KC PZPR. Trzymano tutaj to, co mia�o by� udost�pnione tylko najbardziej zaufanym historykom. Czasami trudno zrozumie�, jakimi zasadami si� kierowano umieszczaj�c w tych szafach dokumenty. Ale gdy raz si� ju� tam znalaz�y, mia�y ma�e szans�, by ujrze� �wiat�o dzienne. I te szafy przed dwoma laty zosta�y otwarte. S� w tej ksi��ce r�wnie� teksty ze zbior�w prywatnych. Nie ujawniam ich posiadaczy, bo by�o to warunkiem udost�pnienia mi tekst�w. Cz�� z tych dokument�w publikowa�em w �Polityce", inne nie by�y nigdy dot�d publikowane. W tej ksi��ce u�o�y�em je chronologicznie, �ami�c t� zasad� tylko w wypadku tekst�w Paw�a Jasienicy � dzieli je sze�� lat, ale umie�ci�em je razem, by ukaza� filozofi� polityczn� Jasienicy. Ot� ten prosty zabieg chronologicznego uporz�dkowania da� efekt zaskakuj�cy. Te teksty zacz�y ze sob� wsp�gra�, ukazuj�c dramatyzm minionej epoki. To nie jest oczywi�cie syntetyczny zarys dziej�w PRL, ale niejako materia� ilustracyjny do tej nie napisanej jeszcze ksi��ki. Historyk znajdzie tu teksty nieznane, nauczyciel � interesuj�cy materia� do wykorzystania na lekcjach historii, a zwyk�y czytelnik � materia�y, kt�re mia�y by� przed nim na zawsze ukryte. Ka�dy z tekst�w poprzedzony zosta� kr�tkim wprowadzeniem, w kt�rym stara�em si� zawrze� informacje niezb�dne dla zrozumienia tekstu. Mam pe�n� �wiadomo��, �e naruszy�em zasady instrukcji wydawniczej publikowania �r�de�. Uczyni�em to z pe�n� �wiadomo�ci�, bo ksi��ka ta nie jest wydawnictwem �r�d�owym. Jest pr�b� opowiedzenia poprzez dokumenty fragmentu naszej najnowszej historii. Poza dwoma wypadkami (co zaznaczono we wprowadzeniach) teksty publikowane s� w ca�o�ci. Wi�kszo�� przechowywana jest w VI Oddziale Archiwum Akt Nowych w Warszawie, kt�rego pracownikom najserdeczniej dzi�kuj� za stworzenie mi � w ci�gu tych wielu miesi�cy � dobrych warunk�w do pracy. WARSZAWA 1991 ��ft'; n .: .01 �' .((JEJ f yd s; U Stalina Wizyta delegacji PKWN w Moskwie mia�a miejsce na kilka tygodni przed przekszta�ceniem PKWN w Tymczasowy Rz�d RP. Jego premierem � co nie dziwi wobec opinii o nim Stalina � zosta� dotychczasowy przewodnicz�cy PKWN, Edward Os�bka-Morawski. Ale Stalin si� jednak pomyli�. Os�bka- -Morawski nie sta� si� komunist� i wkr�tce znalaz� si� na bocznym torze. Wspomniana tu sprawa Berlinga to rezultat depeszy wys�anej przez Berlinga do Stalina w listopadzie 1944 r., w kt�rej to depeszy pisa�: �B�agam was, ratujcie Polsk� dla Zwi�zku Radzieckiego z r�k szajki trockistowskich agent�w mi�dzynarodowego bandytyzmu", maj�c na my�li koleg�w z PKWN. Ten typ donosu nie by� w Moskwie niczym niezwyk�ym. Kilka miesi�cy wcze�niej, 10 lipca 1944 r., Boles�aw Bierut, podpisuj�c si� swym kominternowskim nazwiskiem Iwaniuk, pisa� do Dymitrowa o Gomu�ce: �Sekretarz Komitetu nie stoi na wysoko�ci swych zada�. Zamiast do konsolidacji, przyczynia si� on do roz�amu KC. Wasza natychmiastowa pomoc w rozwi�zaniu tej kryzysowej sytuacji jest niezb�dna". Ale Berling mia� pecha, bo Stalin go nie lubi�. Poinformowa� wi�c kierownictwo PPR o tre�ci depeszy. Mia� jednak Berling i szcz�cie, bo nie zap�aci� g�ow�. W protokole s� te� bardzo interesuj�ce informacje o stosunku genera�a De Gaulle'a do w�adz lubelskich. Protok� jest nie podpisanym maszynopisem i jest przechowywany w VI Oddziale Archiwum Akt Nowych (sygn. 295/V-1). POLITYKA 27/1990 �ci�le tajne Odbito w 3 egzemplarzach Protok� z posiedzenia Biura Politycznego odbytego dn. 14.XII.1944 r. w obecno�ci tow. tow.: Wies�awa (Gomu�ka � A.G.), Tomasza (Bierut � A.G.), Minca, Jakuba (Berman � A.G.) przy udziale tow. tow.: Wierb�owskiego i Rad-kiewicza. Porz�dek dzienny: 1) Informacje z Moskwy. Informacji udziela tow. Tomasz. Poniewa� nie ma uporz�dkowanych zagadnie� poruszanych na r�nych posiedzeniach, sk�ada informacje, kieruj�c si� kolejno�ci� spotka�. Natychmiast po przyje�dzie do Moskwy zawezwany zosta� przez Bu�-ganina, z kt�rym uda� si� do Stalina. Na Kremlu odbywa�o si� w tym czasie posiedzenie Biura Politycznego. Stalin okaza� mu wiele serdeczno�ci, interesuj�c si� przede wszystkim spraw� reformy rolnej i stosunk�w istniej�cych w PPS. Z przebiegu reformy rolnej by� bardzo zadowolony. Sytuacj� w PPS tow. Tomasz przedstawi� Stalinowi w �wietle dw�ch pr�d�w nurtuj�cych t� parti�, tj. pr�du szczerze demokratycznego, reprezentowanego przez Morawskiego i pr�du WRN-owskiego, wyrazicielem kt�rego jest Drobner. Na temat Morawskiego wywi�za�a si� nast�puj�ca rozmowa mi�dzy Stalinem a Tomaszem: S. Jak trzyma si� Morawski w PKWN? T. Wsp�pracuje z nami szczerze. S. Kto pisa� i zatwierdza� artyku�y w �Robotniku"? T. Zatwierdza� Morawski, lecz by� on pod silnym naciskiem grupy Drobnera. Stalin zaprosi� Tomasza na kolacj�, w czasie kt�rej powr�cono do zagadnienia PPS. S. Co my�licie o Morawskim? T. Cz�owiek m�ody, niedo�wiadczony, jednak o dobrej woli. Stoi szczerze na gruncie wsp�pracy ze Zwi�zkiem Radzieckim. S. Czy Morawski znany by� przed wojn� szerszemu og�owi jako dzia�acz polityczny? . ,, , v, T. Nie...
madzia.1majka2