HEXAPODA
Narządy zmysłów:
Narządy rozrodcze:
- 2 typy neuronów sensorycznych: jeden pozostaje w ścisłym związku z nabłonkiem hypodermalnym i kutikulą, druga o licznych wypustkach, tworząc sieć pod hypodermą w mięśniach i innych organach
- narządy odbierające bodźce mechaniczne zróżnicowane są na włoski (wygięcie włoska rejestruje zakończenie dendrytu), kopułki (kształt owalny, często występują w pobliżu stawów- rejestruje zmiany napięcia kutikuli), narządy strunowe, narządy bębenkowe, narządy równowagi
- skolopidia- rejestrują zmiany naprężenia i wzajemnego położenia narządów, kontrolują lot, ruchy nóg i czułków, pracę serca
- organ Johnstona- powszechnie w 2 członie czułków
- u niektórych narządy strunowe wyspecjalizowane są jako narządy słuchowe (bębenkowe, tympanalne
- narządy odbierające bodźce chemiczne (chemoreceptpry) mają równie różnorodne formy (włoski, stożki, płytki), narządy węchowe znajdują się głównie na czułkach, a narządy smakowe głownie na przysadkach gębowych i stopach
- fotoreceptorami są oczy złożone i oczy pojedyncze boczne (u larw o przeobrażeniu zupełnym i w czasie metamorfozy zostają zastąpione przez oczy złożone),oczy pojedyncze grzbietowe (przyoczka) występują u imagines i larw o przeobrażeniu niezupełnym
- oko złożone jest z omatidiów, omatidia składają się:
- rogówki
- stożka krystalicznego
- wyściółkę pigmentową
- właściwy aparat receptorowy
- u owadów dziennych warstwa pigmentu całkowicie oddziela optycznie poszczególne omatidia (oczy apozycyjne)
- u owadów nocnych pigment może wędrować wzdłuż ścian stożków krystalicznych, w zależności od intensywności światła (oczy superpozycyjne)
- pole widzenia jest bardzo duże, rozpoznają barwy
- oczka boczne (1-7par):
- dwuwypukła soczewka
- niekiedy stożek krystaliczny
- komórki siatkówki tworzące wspólny rabdom
- komórki pigmentowe tworzą kubkowa wyściółkę oka
- przymoczka grzbietowe (ocelli):
- soczewka, którą może tworzyć rogówka, albo same komórki hypodermy
- siatkówka
- komórki pigmentowe
- (połączone są z nerwami deutocerebium inne oczy do protocerebium)
- GRUCZOŁY WYDZIELANIA WEWNĘTRZNEGO:
- w większej części związane z ukł. nerwowym
- funkcje gruczołowa pełnią:
- ciałka kordialne- grupy komórek neurosekrecyjnych w protocerebium
- ciałka przyległe- leżą za mózgiem
- gruczoły przedtułowiowe- tylko u larw i poczwarek
- komórki osierdziowe
- ROZWÓJ EMBRIONALNY:
- jaja otoczone błoną żółtkową i chorionem, zaopatrzone w dużą ilość materiałów zapasowych (u o. żyworodnych, bezskrzydłych i pasożytniczych błonkówek mało żółtka)
- bruzdkowanie jaj bogatych w żółtko jest powierzchniowe
- bruzdkowanie jaj ubogich w żółtko jest początkowo całkowite, potem zróżnicowanie komórek na blastodermę i wew. masę komórek żółtkowych
- stosunki w obydwu typach bruzdkowania upodabniają się
- utworzenie błon płodowych (owodnia, błona surowicza) w wyniku: 1. formowanie zarodka z brzusznych komórek blastodermy- tworzą prążek zarodkowy, 2. prążek zarodkowy pukla się w głąb jaja i zostaje obrośnięty fałdami blastodermy lub wrasta w żółtko
- wyodrębnienie entodermy jelita środkowego wiąże się ze zużyciem materiałów żółtkowych
- segmentacja zaczyna się w odcinku głowowym
- pod koniec błony płodowe zamykają zarodek os strony brzusznej, ich fałdy zamykają od s trony grzbietowej zanikające komórki żółtkowe (otoczenie zarodkami listkami)
- z ektodermy- okrywa ciała, jelito przednie i tylne, końcowe odcinki układu rozrodczego, układ tchawkowy, układ nerwowy i narządy zmysłowe, cewki Malphidiego
- z mezodermy- otrzewna, układ krwionośny, mięśniowy i rozrodczy
- z entodermy- jelito środkowe i hemocyty
- STOSUNKI TROFICZNE:
- saprofagi- drobne Apterygota (odżywiają się szczątkami organicznymi, grzybami, glonami), larwy pcheł, liczne chrząszcze
- formy holozoiczne- owady wszystkożerne (karaczany i prostoskrzydłe), roślinożerne, drapieżne (ważki, modliszki, siatkoskrzydłe, wiele chrząszczy)
- FITOGENEZA:
- grupa wywodzi się z pierścienic
- we współczesnej faunie najbliższe owadom są wije
- KLASYFIKACJA OWADÓ:
- wg. Szwanwicza podstawowe kryterium to skrzydła, wszystkie owady poza ważkami mięśnie podnoszące skrzydła (grzbietowa- brzuszne) i opuszczające skrzydła (podłużne grzbietowe krzyżują się
- u ważek opuszczanie i podnoszenie skrzydeł (mięśnie grzbietowo brzuszne)
- co daje 2 oddziały: Orthomyaria i Chiastomyaria
- budowa aparatu gębowego i typ metamorfozy powstały pododdziały
- Żeńskie narządy rozrodcze:
- jajniki
- jajowody
- gruczoły dodatkowe
- narząd kopulacyjny
- często występują zbiorniki nasienne o pokładełko
- gonada w postaci rurek jajnikowych : część szczytowa- germanium (intensywne podziały komórek) i podstawowa- vitellarium (wzrost komórek i formowanie)
- stosunek powstania komórek jajowych do odżywczych w germanium jest stały np. u wszy wynosi 1:5
- w nasadowej części rurki k.j. zostaje otoczona kutykularną błoną- chorionem
- otwór płciowy mieścił się pierwotnie na tylnym brzegu 7 segmentu (teraz u skorków)
- u większości przemieścił się na 8, a u motyli i chrząszczy na 9 sternit
- otwór płciowy mieści się przodu wpuklenia ściany ciała, zewnętrzny otwór jest otworek kopulacyjnym
- do komory płciowej uchodzi przewód gruczołów dodatkowych (przyklejanie jaj, tworzenie kokonu jajowego- modliszki, karaczany, karmienia larw- mucha tze-tze)
- Męskie narządy rozrodcze:
- taki sam plan jak żeńskie
- u prymitywnych- pęcherzyki jądrowe układ metameryczny, nasieniowody uchodzą dwoma otworami na zewnątrz
- u większości owadów- pęcherzyki jajowe jako grona zamknięte wspólna błona, pęcherzyki otwierają się do bocznych nasieniowodów, które łączą się w nieparzysty przewód wytryskowy- uchodzi na 9 segmencie
- w pęcherzykach nasiennych gromadzi się sperma
- gruczoły dodatkowe- wydzieliny wchodzą w skład spermy lub służą do tworzenia spermatoforów
- dymorfizm płciowy:
- silnie rozwinięty, samce zwykle aktywniejsze- silniej rozwinięte oczy i czułki
- samice mają zwykle bardziej krępy odwłok, niekiedy skrócone lub zredukowane skrzydła
- płeć determinowana jest genetycznie- samce są u większości heterozygotyczne pod wzg. płci XY
- ROZMNAŻANIE:
- biseksualnie, rozdzielnopłciowo, jajorodnie, zapłod. wew.
- wyjątki u muchówek, błonkówek, chrząszczy
- częste zjawisko- dzieworództwo [potomstwo partogenetyczne może być haploidalne, diploidalne dzięki zaburzeniom w mejozie]
- u mszyc i galasówek występuje heterogonia (pokolenie patogenetyczne na przemian z biseksualnymi)
- jajożyworodność występuje, gdy w jajach opuszczających samice są wykształcone larwy
- żyworodność (much tze-tze)- całkowity rozwój w macicy
- pedogeneza (neotenia)- rzadka u owadów, występują u muchówki z rodziny Miastor i Oligarces [kilka dużych jaj-> wylęg typowych larw-> wewnątrz larw rozwija się 7-30 takich samych larw-> początkowo jedzą wnętrzności matki, potem próchnieją-> larwy te rozmnażają się podobnie przez kilka pokoleń-> przepoczwarzenie]
- poliembrionia- u pasożytniczych błonkówek, jaj złożone w ciele żywiciela bruzdkuje dając blastomery elastomery, których powstaje wiele zarodków
- PRZEOBRAŻENIE:
- rozwój pozazarodkowy charakteryzują: wzrost liczby komórek, zmiana proporcji, linienie, reorganizacja, dojrzewanie płciowe, periodyczność (nie wszystkie musza występować)
- wzrost owadów w czasie rozwoju jest olbrzymi
- występuje najczęściej 5-6 linień
- niektóre muchówki płyną 2 razy, ważki 15 razy, jętki do 30 razy, u szczeciogonków zanotowano aż 66 linień
- u niektórych owadów stwierdzono zależność liczby linień od czynników zewnętrznych
- w czasie rozwoju obserwuje się atrofię jednych narządów, powstawanie innych lub przebudowę istniejących (przeobrażenie)
- materiał budulcowy dla organów- zapasy zgromadzone w ciele tłuszczowym i krwi, materiały powstałe w wyniku histolizy organów larwalnych
- owady osiągają dojrzałość płciową w różnych okresach po ostatnim linieniu
- kolejne stadia gąsienic niekiedy wykazują różnice morfologiczne (jajo- larwa- imago, jajo- larwa- poczwarka- imago)
- przeobrażenie to procesy, które dokonują się w czasie przejścia larwy w poczwarkę, poczwarki w imago lub larwy w imago
- w obrębie Pterygota wyróżnia się dwie główne formy rozwoju: przeobrażenie niezupełne i zupełne
- przeobrażenie niezupełne- wzrost i morfogeneza odbywają się równocześnie we wszystkich stadiach
- przeobrażenie zupełne- w kilku kolejnych stadiach odbywa się wzrost, zmiany morfogenetyczne dokonują się w ostatnich stadiach (ostatnia larwa, poczwarka), ale już bez wzrostu, larwy róznią się znacznie budową od imagines
- karaczany, prostoskrzydłe, pluskwiaki różnoskrzydłe- formy dorosłe nie linieją, ostatnie stadia larwalne pojawiają się zawiązki skrzydeł (forma p. niezupełnego)
- ważki, jętki i inne owady – przeobrażenie niezupełne, ich larwy żyją w wodzie, zaopatrzone w skrzelotchawki
- u Thysanoptera, Aleyrodinea- przeobrażenie niezupełne, ostatnie stadium larwalne przypomina poczwarkę- nimfy
- motyle i grupy pokrewne- typowe przeobrażenie zupełne, poczwarka zamknięta, zmiana aparatu gryzącego na ssący
- u wyższych muchówek larwy są robakowate, beznogie i bezgłowe, poczwarka zostaje zamknięta w wylince ostatniego stadium larwalnego (bobówka)
- u chrząszczy- larwy różnopostaciowe, poczwarki wolne
- POLIMORFIZM:
- zmienność ekofenotypowa- głównie wywołana przez roślinę żywicielską, misecznk śliwowy posiada 130 synonimów, nieraz formy tego samego gatunku występujące na różnych organach roślinnych przypisuje się do różnych rodzajów
morcys1