Wykład 7
Infrastruktura i jej układ przestrzenny
1. Nadrzędnym celem funkcjonowania systemu społeczno-ekonomicznego (kraju, regionu) jest jak najlepsze zaspokojenie potrzeb społeczeństwa i stałe polepszanie warunków i jakości życia oraz tworzenie warunków do rozwoju.
2. Środkiem do osiągnięcia tego celu jest posiadanie określonej liczby i jakości urządzeń, od których zależy sprawność funkcjonowania gosp. i rozwój społ-gosp. (jest to warunek konieczny, lecz niewystarczający do rozwoju danego obszaru).
3. Urządzenia te tworzą kapitał materialny. Stanowią go: budynki, drogi, linie przesyłowe, instalacje umożliwiające transfer dóbr, osób, pieniędzy, informacji.
4. Słowo infrastruktura oznacza dosłownie "konstrukcja pod spodem". Powstało z połączenia 2 łacińskich słów „infra” – oznaczającego „u podstaw” i „struktura” – budowa, konstrukcja. Inaczej: podstawa układu, konstrukcji.
5. Infrastruktura to zespół podstawowych urządzeń i instytucji usługowych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania gospodarki i zapewniających odpowiednie warunki bytowe ludności;
- to ogół podstawowych urządzeń, budynków i instytucji usługowych, których istnienie jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa
- jest niezbędną tkanką, która wypełnia przestrzeń kraju, wiążąc osiedla i miejsca pracy, umożliwiając prawidłową działalność wszystkich dziedzin gospodarki.
- poziom rozwoju infrastruktury jest jednym z najważniejszych wyznaczników poziomu rozwoju obszaru.
6. Niegdyś stosowano podział infrastruktury na ekonomiczną i społeczną lub techniczną i społeczną.
1) infrastruktura techniczna (ekonomiczna), obejmuje urządzenia, sieci przesyłowe i związane z nimi obiekty świadczące podstawowe usługi w zakresie transportu, komunikacji, energetyki, zaopatrzenia w wodę, usuwanie: śmieci i ścieków, itp.; Występują 3 podsystemy: 1) komunikacyjny (transport i łączność), 2) energetyczny (=zaopatrzenie w prąd, gaz i ogrzewanie), 3) wodno-sanitarny (gosp. wodna);
2) infrastruktura społeczna – jest to zespół urządzeń i instytucji publicznych zaspokajających potrzeby socjalne, oświatowe i kulturalne ludności. Obejmuje ogół podstawowych urządzeń i instytucji społecznych, koniecznych do prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa i bezpośrednio zaspokajających potrzeby społeczne w zakresie oświaty, nauki, kultury, ochrony zdrowia, opieki społecznej, wypoczynku, kultury fizycznej, porządku publicznego, administracji.
7. Infrastruktura techniczna charakteryzuje się urządzeniami liniowymi, tworzącymi sieci, np. kolejową, drogową, telefoniczną, systemy gazociągów, linii przesyłowych energii elektrycznej, wodociągów i innych urządzeń do przemieszczania dóbr, ludzi i informacji. Natomiast infra. społeczna składa się głównie z instytucji i urządzeń punktowych, tj. urzędów, sądów, szkół, przedszkoli, ośrodków zdrowia, szpitali, sanatoriów, domów kultury, kin, teatrów, muzeów, obiektów sportowo-rekreacyjnych itd.
8. Współczesny podział infrastruktury wyodrębnia inra. podstawową (bazową), informacyjną, społeczną, biznesową i ekologiczną.
§ infrastruktura biznesu obejmuje urządzenia i instytucje wspomagające proces zarządzania, w tym zasoby informacji, środki techniczne i powiązania z krajowym, europejskim i światowym systemem informacyjnym.
Cechy infrastruktury
- służebny charakter – świadczy usługi produkcyjne i konsumpcyjne; nie może funkcjonować sama dla siebie, gdyż nie będzie wówczas przynosiła żadnych korzyści,
- bryłowatość (niepodzielność) urządzeń – konieczne jest tworzenie całych obiektów inra i należy im zapewnić pewien minimalny zasięg działania – nie można ich budować etapami, fragmentarycznie
- wysoka kapitałochłonność – tworzenie i funkcjonowanie urządzeń inra, zwłaszcza technicznej wymaga poniesienia znacznych nakładów kapitałowych o długim okresie zamrożenia (zw. z bryłowatością)
- skokowy sposób powstawania kosztów – koszty budowy inra rosną co pewien czas skokowo, co wynika z niepodzielności urządzeń
- długowieczność – okres użytkowania urządzeń inra. jest bardzo długi i raz stworzone obiekty determinują rozwój układu produkcyjnego i ludnościowego w długim okresie czasu; oznacza to także że możliwość przekształceń inra jest bardzo ograniczona – czyli błędy popełnione w procesie powstawania infra są długo odczuwane, a ich likwidacja jest kosztowna,
- immobilność – urządzenia inra. są nieprzenośne, tj. bezwładne i trwale związane z określonym obszarem i musza być użytkowane na miejscu,
- komlementarność – poszczególne urządzenia infra się uzupełniają, ale nie mogą się zastępować.
Funkcje infrastruktury
- transferowa – polega na stwarzaniu warunków dla przepływu w przestrzeni dóbr, energii, ludzi i informacji,
- usługowa – polega na zaspokajaniu popytu na usługi zgłaszane przez sferę produkcyjną i konsumpcyjną;
- integracyjna – infra. tworzy niezbędne powiadania przestrzenne i kształtuje więzi społeczne, ekonomiczne i informacyjne; przesądza o spójności systemu regionalnego,
- lokalizacyjna – pełni rolę b.ważnego czynnika lokalizacji – poziom zagospodarowania infra określa dostępność komunikacyjną, przepustowość sieci transp, możliwości poboru energii, odprowadzania ścieków i odpadów, warunki rozwoju zasobów kadrowych – wpływa na koszty i jest czynnikiem ogólnego ładu przestrzennego,
- akceleracyjna – odpowiedni poziom zagospodarowania i stan infra określa warunki aktywizacji gospodarczej obszaru; dobre wyposażenie infrastrukturalne jest nieodzownym warunkiem rozwoju; stanowi klucz do rozwoju (współczesna gospodarka nie może funkcjonować bez sprawnych połączeń transp., instytucji finansowych, nowoczesnych rozwiązań w zakresie przepływu informacji).
gosp.
TRANSPORT
1. Transport jest działalnością mającą na celu pokonywanie przestrzeni (realizuje funkcję transferową).
2. Transport to przemieszczanie ludzi, rzeczy lub energii (przedmiot transportu) w przestrzeni, wzdłuż określonej drogi przy wykorzystaniu odpowiednich środków transportowych. W ujęciu ekonomicznym, transport polega na odpłatnym świadczeniu usług, których efektem jest przemieszczanie osób i ładunków oraz usług pomocniczych (np. usługi logistyczne, usługi spedycyjne).
Rola transportu w gospodarce
– umożliwia przemieszczanie osób (do miejsc pracy, nauki i wypoczynku) i towarów (do ośrodków zbytu, zakładów przemysłowych, stacji kolejowych, lotnisk, portów morskich i śródlądowych) – z tego względu jest nazywany „krwiobiegiem gospodarki”,
– zwiększa użyteczność dóbr poprzez ich przemieszczanie w przestrzeni,
– integruje sferę produkcji i wymiany – niweluje rozbieżności przestrzenne występujące pomiędzy ośrodkami produkcji i miejscami (ośrodkami) konsumpcji (dostarcza wytworzone dobra do sieci sprzedaży, tj. konsumentów),
– infrastruktura transportowa tworzy niezbędne powiązania przestrzenne (tzw. funkcja integracyjna) i zapewnia wewnętrzną spójność gospodarczą i społeczną państwa oraz możliwość obrony jego granic,
– wpływa na wzrost ruchliwości społecznej i komunikacyjnej ludności (ułatwia kontakty ludzki i społeczeństw żyjących w oddaleniu od siebie – umożliwia bezpośredni kontakt z kulturą innych społeczeństw i państw),
– wpływa w bezpośredni sposób na jakość życia ludności danego obszaru,
– jest jednym z najbardziej istotnych czynników lokalizacji przemysłu (przesądza o atrakcyjności inwestycyjnej obszaru), a koszt transportu jest czynnikiem kształtującym ceny towarów,
– jest odbiorcą produktów finalnych wielu przemysłów (np. paliwowego, środków transportu),
– wpływa na rozwój międzynarodowej wymiany handlowej oraz kształtuje geografię handlu zagranicznego,
– jest istotnym źródłem dopływu dewiz dla państwa (eksport usług transportowych jest bardziej efektywny niż eksport dóbr),
– jest źródłem wielkich zysków, zwłaszcza dla krajów, które leżą na międzynarodowych korytarzach transportowych.
Wpływ zagospodarowania terenu na transport
Wpływ transportu na zagospodarowanie terenu
Rola transportu w integracji europejskiej
1. Jednym z zadań UE jest osiągnięcie spójności krajów członkowskich w dziedzinie komunikacji.
- inwestycje w zakresie infrastruktury komunikacyjnej (np. autostrady, lotniska, szybkie koleje dalekobieżne) powinny uwzględniać nie tylko potrzeby krajowe, ale i ponadnarodowe (transeuropejskie),
- tworzenie jednolitych, na wysokim poziomie technicznym, rozwiązań komunikacyjnych leży w interesie całej gospodarki europejskiej,
- transport towarów staje się szybszy, mniej kolizyjny i uciążliwy dla środowiska naturalnego, a podróżowanie coraz wygodniejsze i bezpieczniejsze,
- priorytet w tym zakresie mają autostrady i szybkie koleje łączące centra gospodarcze i największe miasta europejskie,
- integracja dotyczy także zgodności w zakresie norm telekomunikacyjnych, informatycznych i połączeń międzysieciowych; kraje UE docelowo będą tworzyć megasieć teleinformatyczną, co przyspieszy wymianę informacji, obieg wiadomości i przepływ pieniądza.
2. Sieci transeuropejskie (Trans-European Network) – sieć infrastruktury transportowej, telekomunikacyjnej i energetycznej UE
TEN = transport (TEN-T) + energetyka (TEN-E) + telekomunikacja (eTEN)
– TEN są motorem i warunkiem rozwoju gospodarczego powstawania nowych miejsc pracy – inwestycje w sieci TEN mają zwiększyć konkurencyjność UE;
– TEN stanowią istotny element wspólnego rynku wewnętrznego – zwiększają efektywność jego funkcjonowania (swobodny przepływ osób, usług i towarów musi się odbywać przy wykorzystaniu nowoczesnych, łatwych w użyciu połączeń między sieciami regionalnymi oraz krajowymi),
– TEN są uważane za kluczowe czynnik wspierania spójności Europy – UE kładzie szczególny nacisk na potrzebę łączenia wysp, enklaw i regionów peryferyjnych z centralnymi regionami Wspólnoty.
– Wspólnoty w szczególności w celu zmniejszania wysokich kosztów transportu w tych regionach.
3. W UE ustanowiono 10 transeuropejskich korytarzy transportowych. Przez terytorium Polski przebiegają 4 paneuropejskie korytarze transportowe:
- Korytarz I „Via Baltica” (Helsinki - Tallin - Ryga - Kowno - Warszawa) i linia kolejowa E75
- Korytarz II (Berlin - Warszawa - Mińsk - Moskwa).
- Korytarz III (Berlin/Drezno-Wrocław-Kraków-Kijów)
- Korytarz IV (Gdańsk-Brno/Bratysława-Wiedeń) – autostrada A-1 + oś kolejowa Gdańsk-Warszawa-Brno/Bratysława–Wiedeń
Podział transportu ze względu na:
a) przedmiot transportu: osobowy i towarowy
b) rodzaj środowiska, w którym się odbywa: lądowy (naziemny, nadziemny, np. kolej linowa, podziemny np. metro), wodny, powietrzny (lotniczy, śmigłowcowy, balonowy), przesyłowy (rurociągowy, przewodowy lub przenośnikowy), miejski
c) środki transportu: samochodowy, kolejowy, lotniczy, wodny śródlądowy, morski, mieszany
Transport samochodowy
1. Transport samochodowy to wygodny i szybki (na krótkie dystanse) rodzaj transportu, umożliwiający przewóz towarów „od drzwi do drzwi", czyli od miejsca załadunku do miejsca wyładunku.
- jest najszybciej rozwijającą się obecnie gałęzią transportu
- ...
lotdefak