paleografia 2.doc

1.Italika wraz z gotyckim pismem kupieckim dała początek pismu kancelaryjnemu. Inne nazwy to kancelarska czy też włoska bastarda humanistyczna.
Rozpowszechnione we Francji i Hiszpanii, dotarło też do Polski.
Charakteryzuje się kursywą, wybujałym stylem, zaokrągleniami.
Przetrwało do XIX wieku.

2. W Polsce kancelarska przyjęła się już w XVI wieku w czystej włoskiej formie. Utwierdziło ją wydanie pierwszego polskiego podręcznika pisania autorstwa Stefana Serafina Jagodyńskiego. Tytuł : Kalligraphia albo Cancellaria. Styl w Polsce w XVII wieku uzyskuje kształt jaki we Włoszech dopiero się pojawi . Cechą wyłącznie polską z połowy XVII wieku jest „pochylanie lasek” (:D )w lewo i prawo, dlatego dukt pisma jest niespokojny.
Zajebistym osiągnięciem było wówczas pisanie „e” jednym ruchem ręki.

3.Pisma nowożytne =neografia, rozwijają się jako pisma potoczne.
Od momentu wynalezienia druku rozdziela się pismo nowożytne na:

-pismo aktowe – kancelaryjne, od 1874 wspierane przez maszyne do pisania

- pismo do użytku osobistego - modyfikacja pisma szkolnego, w XVIII wieku po wprowadzeniu pióra stalowego nastąpiło ujednolicenie pisma a zarazem indywidualizacja zależna od cech psychicznych użytkownika.

4.pismo neogotyckie – nowożytna forma gotyckiego.
od XVI do XVII wieku się modernizuje wg jednych opiera się wówczas na bastardzie południowoniemieckiej według innych na teksturze. ( nie mylić z tekturą, taki żarcik)

tekstura- drukowane pismo
bastarda -powstała, gdy w XIV i XV stuleciu pojawiła się tendencja do łagodzenia i zaokrąglania ostrych kątów tekstury, do rozjaśniania kolumny tekstu przez wprowadzenie światła — rozsunięcie liter, powiększenie odstępów między wyrazami i rozszerzenie interlinii. Silne są również wpływy kursywy.
fraktura –drukowane pismo, wynik oddziaływania tekstury na bastardę

Pismo to jest wysokie, ciężkie.
Wyróżnione z neogotyckiego pismo kancelaryjne było na wpół kursywne i stosowało 3 położenia liter. Odnosi wrażenie pisma niestarannego, szybkiego.

Nie zmienia cech zasadniczych przez cały okres używania.
Pismo to nadal utrzymuje się w niektórych kantonach Szwajcarii.

Pismo neogotyckie używano na Śląsku – tam przybyło z Czech.

5. Francja
ronde – pismo finansowe
pismo francuskie-pośrednie między bastardą kursywną a pismem finansowym
pismo związane – formy jasne i proste, stało się pismem szybkim i potocznym –wiek XVIII
W Polsce pismo związane było używane w kręgach saskich

6.Anglia, wiek XV – używano pisma w administracji nazywanego – chancery  hand – ręka kancelaryjna –była to zmodyfikowana kursywa gotycka.

Pismo było szybkie i czytelne.
W zależności od funkcji, które wykonywał dany urząd styl ten był zindywidualizowany dla tych grup – dla kupców inna nazwa, dla kancelarii królewskiej inna, dla sądu inna, dla sekretarzy inna.
 

7. Na piśmie z Anglii tj – chancery hand oparł się autor „ Elementarza dla szkół parafialnych narodowych” . Był on wydany pod auspicjami Komisji Edukacji Narodowej w 1785 roku. Przeszło ono do nas drogą okrężną z Francji. W połowie  XIX wieku w Polsce powrócono jednak do pisma francuskiego.             

8. Próba ujednolicenia ortografii przez Stanisława Zaborowskiego – 1513 – nie znalazło praktycznego zastosowania.

1551 Królewiec, Murzynowski autorem dzieła ” Ortografia polska”- jego propozycje niewiele różnią się od współczesnych nam zasad pisania i ortografii.

1594 – Januszowski wydał dziełko „ Nowy karak ter polski” – obok własnych propozycji podał propozycje Kochanowskiego i Górnickiego. Januszewski zapodał dobrymi upraszczającymi formami, Górnicki dziwactwami i go wykpili.

BRACHYGRAFIA

9. Potrzeba pisania skrótów – żeby przyspieszyć pisanie.
skrótów używano już w republikańskim Rzymie

10.skróty per contractionem – przez ściągnięcie tzn, brano pierwsza i ostatnia litere. Np. IHS czy SPS – spiritus ^^

Skróty per suspensionem -  zawieszenie imion i nazw np. L – Lucus, albo odcięcie ostatnich liter wyrazu np. KAL – KALENAS

11. Reforma karolińska – stworzyła system używany aż do XIII wieku,  charakteryzowało ją częste używanie abrewiacji per contractionem,  rzadkie używanie per supsensionem.

12. Humaniści przyjęli system karoliński jednak wynalazek druku spowodował odejście od stosowania skrótów.

13.Cyfry arabskie –są pochodzenia indyjskiego, przez Arabów zostały przejęte dopiero w wieku VIII . Do Europy dotarły w XII wieku . Używane przez matematyków i komputy stów ( od układania kalendarza)
W Polsce od poł XIV wieku
 

14.Rozwój interpunkcji nam współczesnej wywodzi się z karolińskiej reformy.

EPIGRAFIKA
15. Jest to nauka zajmująca się historią pisma wykonanego w trwałym materiale bez użycia zwykłego narzędzia pisarskiego , pióra w jego historycznym rozwoju lub zastępującej go czcionka drukarskiej. Nazwa wywodzi się z niemieckiego Epigrapik a to z greckiego oznacza – napis.
 

Pismo epigraficzne w starożytności spełniało funkcje pisma codziennego
U schyłku antyku jest pismem monumentalnym – zdobi się nim przedmioty
Walory pisma epigraficznego utrwali renesans.

Najstarsze pismo epigraficzne to kapitała posługująca się własną ortografią i systemem brachygraficznym.
W XIII wieku uległo gotyzacji.
W XV wieku widać chęci powrotu do formy antycznej

Pismo epigraficzne służy do wykonywania inskrypcji czyli napisów na materiale twardym a ich zadaniem było upamiętnianie jakiegoś wydarzenia czy osoby

Pisma niełacińskie używane na ziemiach polskich
15.pismo runiczne – używane przez Słowian, plemiona prapolskie.
Jego alfabet zwany futharkiem wywodzi się z odmian pisma etruskiego. Nie wiemy jak dotarł do ludów nordyckich.
funkcje futhraku  silnie wiążą się z magią
zabytki najliczniejsze w Skandynawii i Islandii. Najpełniejszy żywot w Skandynawii gdzie powstały regionalne odmiany futharku

16. niewątpliwym dorobkiem kultury słowiańskiej są pisma głagolickie i cyrylickie oraz odmiana tego ostatniego –grażdanka ( posługuje się cyframi arabskimi). Cyrylica i grażdanka były na bank używane na ziemiach polskich

17. głagolica – najstarszy alfabet słowiański jest dziełem Konstantyna –cyryla jednego z braci soluńskich . Konstanty opracował głagolice przed 862 rokiem z zamiarem prowadzenia misji wśród pogańskich Słowian. Były to orientalne odmiany alfabetu greckiego. Używana wśród Słowian pd i na Rusi. Używana do dziś w Chorwacji w kościele

18.cyrylica-powstala pod koniec IX wieku w kręgu uczniów Cyryla i Metodego działających w Bułgarii w kręgu cara Symeona. Szybko rozpowszechniła się w krajach słowiańskich obrządku bizantyjskiego

Cecha charakterystyczna dla cyrylicy i głagolicy jest maju skulny typ liter (wtf?)
Ten typ nazywa się ustawem.
Jest też drugi typ – półustaw, decydujące dla niego było przycięcie pióra i to spowdowalo zmiane duktu.

19. skoropis – pismo używane do celów świeckich, powstało pod koniec XIV wieku prawdopodobnie w kancelariach książąt litewskich a może nawet w polskiej kancelarii Władysława Jegiełły.

20.Abrewiacia -abrewiacja przest. skrót wyrazu w piśmie.   abrewiatury system skrótów używanych w grafice staroż. i śrdw.; muz. skróty notacyjne w nutach.

STENOGRAFIA I KRYPTOGRAFIA
21.Stenologia – nauka zajmująca się teoretycznymi zgadnieniami pism stenograficznych
Noty tyrońskie należa do stenografii literalnej.
Inspiratorem not tyrońskich był Cyceron a twórcą Marek Tuliusz
Do Polski pisma stenograficzne dotarły dopiero w XIX wieku i nie znalazły szerszego zastosowania praktycznego

22.Kryptografia –umiejętność konsekwentnego przekształcania tekstu zrozumiałego w tekst szyfrowany czytelny tylko dla osoby znającej szyfr

Są trzy metody:
a) podstawianie monogramatyczne proste – każdą literę clairu zastępuje się inna litera lub znakiem albo ich grupami przy 22literowym alfabecie daje to możliwość 22 do 22 potegi ;p

b)podstawianie poligramatyczne – poszczególne sylaby wyrazy lub cale zdania clairu zastępuje się umówionymi znakami złożonymi zwykle z paru liter lub cyfr ustalonymi w specjalnym skorowidzu zwanym kodem lub nomenklatorem

c)przestawienie lub rozrzucenie poszczególnych liter wg
ustalonego sposobu np. za pomocą kartki z odpowiednio wyciętymi kwadratami  przez które wpisuje się w odpowiednim porządku poszczególne litery
 

23. Początkowo kryptografia była zaje fajna zabawą, ale już w 1226 roku szyfrem monogramatycznym posłużyli się wenecjanie w korespondencji dyplomatycznej