Żeromski Stefan -Zmierzch.pdf

STEFAN ņ EROMSKI

ZMIERZCH

Mi ħ dzy grube pnie kilku Ļ wierków, co stercz Ģ samotnie na skraju por ħ by,

plami Ģ cej mnóstwem czarnych pniaków zgniłozielony upłaz wzgórza, zsuwało si ħ

sło ı ce pławi Ģ c si ħ w miedzianym blasku, podobnym do przejrzystego kurzu,

nieruchom Ģ warstw Ģ nawisłego nad dalek Ģ widowni Ģ . Odblaski jego l Ļ niły jeszcze

na kraw ħ dziach chmur, wyzłacaj Ģ c je i zabarwiaj Ģ c szkarłatem, wrzynały si ħ

mi ħ dzy fałdy szarych kł ħ bów i szkliły na wodach.

W bruzdach Ļ ciernisk i podorywek jesiennych, na sapowatych niwkach i Ļ wie Ň ych

karczowiskach, gdzie stały smugi wody po niedawnej nawałnicy, mieniły si ħ rude

plamy jak kawałki szyb przepalonych. Na szare, przyklepane skiby padał uci ĢŇ liwy

dla oczu, zwodniczy cie ı fioletowy, piaszczyste wydmy Ň ółkły zielska na

przykopach, krzaki na miedzach miały jakie Ļ nie swoje, chwilowe barwy.

W gł ħ bokiej kotlinie, otoczonej ze wschodu, północy i południa podkow Ģ wzgórz

obdartych z lasu, płyn ħ ła struga rozlewaj Ģ c si ħ w zatoki, bagna, płanie i szyje,

powstaj Ģ ca tam wła Ļ nie ze Ņ ródlisk zaskórnych. Dokoła wody na torfiastym

ko Ň uchu rosły g Ģ szcze trzcin, wysmukłe sity, tataraki i k ħ py niskiej rokiciny.

Nieruchoma czerwona woda Ļ wieciła si ħ teraz spod wielkich li Ļ ci grzybienia i

szorstkich wodorostów w postaci bezkształtnych plam biało-zielonych.

Nadleciały stadkiem cyranki, kr ĢŇ yły kilkakro ę z wyci Ģ gni ħ tymi szyjami,

przerywaj Ģ c cisz ħ melodyjnym, dzwoni Ģ cym Ļ wistem skrzydeł, zataczały w

powietrzu elipsy coraz mniejsze -wreszcie zapadły w trzciny, z łoskotem rozbijaj Ģ c

wod ħ piersiami. Ucichł dudni Ģ cy lot bekasów, głuche wołanie kurki wodnej. Ustało

dowcipne pogwizdywanie kulików, poznikały nawet szklarze i modre Ļ witezianki,

wiecznie trzepocz Ģ ce siateczkowatymi skrzydłami dokoła badylów sitowia.

Bł Ģ dziły tylko jeszcze po Ļ wietlanej powierzchni gł ħ bin niestrudzone muchy wodne

na swoich szczudlastych nogach, cienkich jak włosy a zaopatrzonych w kolosalne i

nasycone tłuszczem stopy i pracowało dwoje ludzi.

Błota nale Ň ały do dworu. Dawniejszy młody dziedzic taplał si ħ po nich z wy Ň łem

za kaczkami i bekasami póty, póki wszystkich lasów nie wyci Ģ ł, pól nie zostawił

odłogiem i wyleciawszy nagle z dziedzictwa nie oparł si ħ a Ň w Warszawie, gdzie

teraz wod ħ sodow Ģ w budce sprzedaje.

Gdy nastał nowy, m Ģ dry dziedzic, biegał po polach z kijkiem i cz ħ sto nad błotami

stawał, w nosie dłubi Ģ c.

Gmerał w bagnie r ħ kami, dziury kopał, mierzył, w Ģ chał - a Ň wreszcie wymy Ļ lił

rzecz dziwn Ģ . Kazał karbowemu najmowa ę dzie ı w dzie ı chłopów do kopania

torfu, szlam na pola wywozi ę taczkami, na kupy składa ę , a dziury kopa ę precz,

póki si ħ nie wybierze miejsca na sadzawk ħ ; wówczas groble fundowa ę , dół na

drug Ģ sadzawk ħ wybiera ę ni Ň ej, a Ň ich si ħ kilkana Ļ cie uzbiera; wtedy rowy r Ň n Ģę ,

wody napuszcza ę , mnichy wstawia ę i ryby sadzi ę ...

Do wywo Ň enia torfu naj Ģ ł si ħ zaraz Walek Gibała, bezrolny wyrobnik, na

komornym siedz Ģ cy w pobliskiej wiosce. Gibała u dawnego dziedzica słu Ň ył za

fornala, ale u nowego si ħ nie utrzymał. Nowy dziedzic i nowy rz Ģ dca po pierwsze

ordynari ħ i pensj ħ zaraz zmniejszyli, a po wtóre szukali w ka Ň dej rzeczy

złodziejstwa. U dawnego dziedzica ka Ň dy fornal pół garnca owsa swojej parze koni

ujmował i niósł wieczorkiem do szynkarza Berlina za tytu ı , za bibułk ħ , za kapk ħ

gorzałki. Jak tylko nowy rz Ģ dca nastał, zaraz ten interes zmiarkował, a Ň e na Walka

wła Ļ nie wina padła, w pysk mu dał i wygnał ze słu Ň by.

Odt Ģ d Walek z bab Ģ siedział na komornym we wsi, bo słu Ň by znale Ņę nie mógł;

rz Ģ dca wydał mu takie Ļ wiadectwo, Ň e niepodobna było zgłasza ę si ħ nawet

gdziekolwiek do słu Ň by. We Ň niwa tu i owdzie po chłopach zarabiali oboje; ale

zim Ģ i na przednówku marli głód straszliwy, nieopisany. Ogromny, ko Ļ cisty, z

Ň elaznymi mi ħĻ niami chłop wysechł jak wiór, sczerniał, zgarbił si ħ , zesłabł. Baba -

jak baba, u kumoszki si ħ po Ň ywi, grzybów, malin, poziomek nazbiera, do dworu

albo do ņ yda zaniesie i cho ę na bułk ħ chleba zarobi, a chłop przy młocce bez

jedzenia nie podoła. Gdy karbowy zapowiedział kopanie na ł Ģ ce, obojgu a Ň si ħ

oczy za Ļ wieciły. Sam rz Ģ dca trzydzie Ļ ci kopiejek od wyrzucenia s ĢŇ nia kubicznego

obiecał.

Walek bab ħ do kopania zajmował dzie ı dnia. Ona taczki naładowuje, on po

tarcicach rzuconych przez bajora wywozi szlam na pole. Robota pali im si ħ w

r ħ kach. Maj Ģ dwoje wielkich i gł ħ bokich taczek, nim Walek puste przyci Ģ gnie, ju Ň

drugie naładowane; - szl ħ na ramiona narzuca i pcha pod gór ħ . ņ elazne kółko

skrzypi przera Ņ liwie; rzadkie, czarne, ciekn Ģ ce, przero Ļ ni ħ te korzonkami błoto

pierzcha i flejtuchami pada na obna Ň one do kolan nogi chłopa; gdy taczki z deski

na desk ħ przeskakuj Ģ , szla wrzyna mu si ħ w kark i ramiona, wyciskaj Ģ c na koszuli

czarn Ģ pr ħ g ħ cuchn Ģ cego potu, r ħ ce mdlej Ģ w łokciach, nogi cierpn Ģ i dr ħ twiej Ģ od

zanurzania ich w szlamie - ale dwa kubiki na du Ň ym dniu wybrane - to znaczy

kawał grosza w kieszeni.

Mieli nadziej ħ , Ň e pod koniec jesieni trzydzie Ļ ci rubli odło ŇĢ , komorne zapłac Ģ ,

beczk ħ kapusty zakupi Ģ , ziemniaków z pi ħę korcy, sukman ħ , buty, zapasek ze dwie,

szorc dla baby, płótna na koszul ħ , Ň e przebieduj Ģ do wiosny, to młock Ģ , to

tkactwem u ludzi dorabiaj Ģ c.

A Ň tu rz Ģ dcy po trzydzie Ļ ci kopiejek od kubika wydało si ħ znienacka za wiele.

Zw Ģ chał, Ň e nie ka Ň dy si ħ złakomi od Ļ witu do nocy w błocie gmera ę , Ň e im tam

wida ę dobrze dojadło, kiedy bez namysłu do takiej roboty si ħ kwapi Ģ ; po

dwadzie Ļ cia kopiejek - powiada - to dobrze, a nie, to nie...

Po chłopach w taki czas nie zarobi, dwór si ħ swoimi lud Ņ mi przy młockarniach i

maszynach obywa - przebiera ę nie ma w czym. Walek po takiej zapowiedzi

poszedł do karczmy i schlał si ħ ze zło Ļ ci jak bydl ħ . Na drugi dzie ı rano bab ħ

wyprał i poj Ģ ł ze sob Ģ do roboty.

Od tego czasu - na małym dniu - te same dwa kubiki wyrzucaj Ģ , od rannego

brzasku do szczerej nocy nie ust ħ puj Ģ c w robocie.

I teraz oto z dala noc idzie. Dalekie, jasnoniebieskie lasy sczerniały i rozpływaj Ģ si ħ

w pomroce szarej, na wodach blask przygasa, od stoj Ģ cych przed zorz Ģ Ļ wierków

padaj Ģ niezmierne cienie, na szczytach wzgórz, po por ħ bach czerwieni Ģ si ħ tylko

jeszcze gdzieniegdzie to pniaki, to kamienie. Od tych punktów Ļ wiec Ģ cych odbijaj Ģ

si ħ małe i nikłe promyki, wpadaj Ģ c w gł ħ bokie pustki, jakie tworzy po Ļ ród

przedmiotów ciemno Ļę niezupełna, wibruj Ģ w nich, łami Ģ si ħ , dr ŇĢ przez mgnienie

oka i gasn Ģ , gasn Ģ po kolei. Drzewa i krzewy trac Ģ wypukło Ļ ci, bryłowato Ļę , kolor

naturalny i tkwi Ģ w szarej przestrzeni tylko jako płaskie kształty o dziwacznych

zarysach, czarne zupełnie.

W nizinie zsiada si ħ ju Ň mrok g ħ sty i poci Ģ ga chłód na wskro Ļ przejmuj Ģ cy

człowieka. Pomroka idzie niewidzialnymi falami, pełznie po zboczach wzgórz,

wci Ģ gaj Ģ c w siebie jałowe barwy Ļ ciernisk, wykrotów, osypisk, głazów.

Na spotkanie fal mroku wstaj Ģ z bagien inne, białawe, przejrzyste, ledwo-ledwo

widzialne, czołgaj Ģ si ħ smugami, kł ħ bami okr ħ caj Ģ si ħ dokoła zaro Ļ li, dygoc Ģ i

mi ħ tosz Ģ ponad wód powierzchni Ģ . Zimny powiew wilgoci mi ħ si je, tłucze po dnie

doliny, rozci Ģ ga na płask jak postaw zgrzebnego płótna.

- Mgła idzie... - szepce Walkowa.

Jest to ta chwila zmierzchu, kiedy wszystkie kształty widoczne zdaj Ģ si ħ

rozsypywa ę w proch i nico Ļę , kiedy rozlewa si ħ nad powierzchni Ģ gruntu szara

pró Ň nia, zagl Ģ da w oczy i uciska serce jak ĢĻ nieznan Ģ zgryzot Ģ . Walkow Ģ strach

ogarnia. Włosy je ŇĢ jej si ħ na głowie i mrowie przechodzi po skórze. Mgły id Ģ jak

Ň ywe ciała, podpełzaj Ģ do niej chyłkiem, zabiegaj Ģ z tyłu, cofaj Ģ si ħ , czaj Ģ i znowu

ław Ģ sun Ģ coraz natarczywiej. Kład Ģ na niej wreszcie wilgotne swe r ħ ce, wsi Ģ kaj Ģ

w ciało a Ň do ko Ļ ci, drapi Ģ w gardzieli i łechc Ģ w piersiach. Wtedy przypomina jej

si ħ jej dziecko. Od południa go nie widziała: Ļ pi samo jedno w zamkni ħ tej izbie, w

kolebce lipowej zawieszonej u stragarza na brzozowych wiciach. Płacze tam

pewno, zachłysta si ħ , łka... Matka słyszy ten płacz przedziwny, Ň ałosny jak pisk

kani na pustkowiu. Rozlega on si ħ w jej uszach, n ħ ka jakie Ļ jedno miejsce w

mózgu i dra Ň ni w sercu. Przez cały dzie ı nie my Ļ lała o nim, bo twarda robota

rozprasza wszelkie my Ļ li, unicestwia je prawie i m Ģ ci, ale teraz strach wieczorny

zniewala j Ģ do skupienia si ħ , zaczepiania my Ļ lami o t ħ kruszyn ħ ...

- Walek - mówi trwo Ň liwie, gdy chłop taczki przyci Ģ gn Ģ ł -polec ħ do chałupy,

naskrobi ħ ziemniaków?...

Gibała nie odpowiada, jakby nie dosłyszał; zabiera taczki i rusza, przysiadaj Ģ c jak

wór Ň yta na wadze dziesi ħ tnej. Gdy powrócił, kobieta błagała znowu:

- Walu Ļ , polec ħ ?

- Ej... - mrukn Ģ ł od niechcenia.

Zna ona jego gniew, wie, jak on umie chwyci ę pod Ň ebro, zebra ę w gar Ļę skór ħ ,

trzasn Ģę raz, drugi, a potem cisn Ģę człowiekiem jak kamieniem mi ħ dzy szuwary.

Wie, jak on potrafi zedrze ę jej szmatk ħ z głowy, omota ę sobie pi ħĻę włosami i

przewlec struchlał Ģ kobiet ħ kawał drogi albo w zapami ħ tało Ļ ci wyrwa ę z błota

rydel i ci Ģę przez łeb bez namysłu-zabije czy nie zabije.

Ale nad boja Ņ ni Ģ kary góruje niecierpliwa troska, podniecaj Ģ ca a Ň do bólu.

Chwilami baba zamierza uciec: tylko si ħ na bałyku zsun Ģę w w Ģ wozik, skoczy ę

przez strug ħ , a potem po roli, po zagonach, na przełaj. Schylaj Ģ c si ħ i napełniaj Ģ c

taczki leci my Ļ lami, skacze jak łasica, wyczuwa ju Ň prawie ból, gdy boso biec

b ħ dzie po Ļ cierniach zarosłych drobn Ģ tarnin Ģ i je Ň ynami... Te ostre kolki kłuj Ģ nie

tylko jej nogi, ale przebijaj Ģ serce. Dopada chaty, odmyka zasuw ħ drewnianym

kluczem, bije jej na twarz ciepło i zaduch izby - spina si ħ do kolebki... Zbije j Ģ

Walek, gdy przyjdzie do chaty, skatuje - a to i có Ň : to tam ju Ň potem...

Skoro jednak Walek wynurzy si ħ ze mgły, ogarnia j Ģ l ħ k jego pi ħĻ ci. Znowu si ħ

modli pokornie, aczkolwiek wie, Ň e jej ten zbój nie pu Ļ ci.

- Ady tam dziewucha mo Ň e u Ļ wierkła...

Nie odpowiedział nic, zrzucił z ramion szelk ħ od taczek, zbli Ň ył si ħ do Ň ony i

wskazał ruchem głowy palik, do którego musz Ģ dzi Ļ dokopa ę . Potem uj Ģ ł za rydel i

zacz Ģ ł raz za razem narzuca ę szlam na swoje taczki. Robi to zapami ħ tale, szybko,

co tchu. Narzuciwszy pełne taczki, popchn Ģ ł je, biegn Ģ c cwałem, i rzekł na

odchodnym:

- Pchaj i ty swoje, pró Ň niaku...

Poj ħ ła to łaskawe ust ħ pstwo na rzecz jej miło Ļ ci, t ħ grubia ı sk Ģ dobro ę , t ħ tward Ģ i

surow Ģ jakby pieszczot ħ , bo je Ļ li narzucaj Ģ ziemi ħ oboje, robot ħ sko ı czy ę mo Ň na

daleko pr ħ dzej. Na Ļ ladowała teraz szybkie i skwapliwe jego ruchy jak małpa,

narzucała błoto cztery razy szybciej - ju Ň nie mi ħĻ niami, nie z chłopsk Ģ rozwa Ň n Ģ

ekonomi Ģ wysiłku, ale moc Ģ nerwów.

W piersiach jej rz ħŇ ało, pod powiekami migały jaskrawe kolory, mdliło w piersiach

i leciały z oczu łzy gorzkie, grube, łzy bezmy Ļ lnego bólu - w ten gnój zimny i

cuchn Ģ cy. Co wbije w ziemi ħ rydel, to spojrzy, czy do palika daleko; gdy ładunek

gotowy, chwyta taczki i biegnie "w dyrdy", na Ļ laduj Ģ c chłopa.

Mgły wspi ħ ły si ħ wysoko, zawlekły szuwary i nad szczytem olszyn murem

nieruchomym stoj Ģ . Zna ę w nich drzewa jak plamy nieokre Ļ lonej barwy,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: