UKŁAD WEWNĄTRZWYDZIELNICZY 97 -2003.doc

UKŁAD WEWNĄTRZWYDZIELNICZY

UKŁAD HORMONALNY REGULUJE PODSTAWOWE PROCESY ŻYCIOWE ORGANIZMU

-        wpływa na reakcje biochemiczne

-        kontroluje aktywność enzymów

-        wywiera wpływ na tkanki docelowe przez przekaźniki chemiczne (hormony)

-        modyfikuje czynność komórek

HORMON

Jest związkiem chemicznym wytwarzanym przez gruczoły zbudowane z komórek dokrewnych, przenoszony przez krew (definicja tradycyjna).

HORMONY WYDZIELANE POD WPŁYWEM POBUDZENIA NERWOWEGO:

-        noradrenalina

-        adrenalina

-        oksytocyna

-        wazopresyna

-        hormony podwzgórzowe uwalniające i hamujące wytwarzanie hormonów przysadki mózgowej – hormony hipofizjotropowe.

WSPÓŁCZESNA DEFINICJA HORMONU:

-        hormon jest to substancja chemiczna wydzielana przez komórki gruczołowe do otaczającego środowiska

-        z otaczającego środowiska hormon transportowany jest do komórek docelowych

-        z komórkami reaguje za pośrednictwem swoistych receptorów

-        hormon nie służy jako źródło energii ani produkt metabolizmu

-        hormon jako „humoralny przekaźnik chemiczny”.

UWALNIANIE I DZIAŁANIE HORMONÓW:

-        działanie parakrynne ( na sąsiednie komórki przez przestrzeń międzykomórkową)

-        działanie autokrynne ( na te same komórki, które je wytwarzają)

-        działanie endokrynne ( na odległe komórki drogą krwionośną)

-        działanie neurokrynne ( uwalnianie przekaźników nerwowych z zakończeń nerwowych i ich dysfunkcja do komórki docelowej poprzez połączenia synaptyczne lub szczelinowe lub poprzez krew (neurosekrecja))

GŁÓWNE RODZAJE HORMONÓW

hormony miejscowe – np. acetylocholina, serotonina, histamina, prostaglandyny (autakoidy)

hormony tkankowe – związki chemiczne wytwarzane w komórkach zlokalizowanych poza gruczołami wewnątrzwydzielniczymi i wpływające na czynność innych narządów w miejscu swojego uwalniania.

Działanie parakrynne, neurokrynne lub dokrewne poprzez układ krążenia.

Należą do nich: gastryna, cholecystokinina, sekretyna ( działają na przewód pokarmowy), renina i erytropoetyna (wytwarzanych przez nerki), przedsionkowy czynnik natriuretyczny.

hormony o działaniu ogólnym wydzielane przez gruczoły dokrewne: hormony przysadki, podwzgórza, nadnerczy, tarczycy, przytarczyc, gruczoły płciowe, trzustkę i łożysko.

STUKTURA CHEMICZNA HORMONÓW

-        hormony aminokwasowe: adrenalina, noradrenalina, tyroksyna, T3 i melatonina

-        hormony polipeptydowe np. HGH

-        hormony steroidowe (kora nadnerczy, gonady) przenikają przez błony lipidowe.

KONTROLA WYDZIELANIA HORMONÓW

mechanizmy:   - nerwowe

- hormonalne

- metaboliczne

Kontrola nerwowa: poprzez układ nerwowy wegetatywny.

Np. uwalnianie insuliny poprzez nerwy cholinergiczne, amin katecholowych przez nerwy współczulne, hormonów przysadki mózgowej przez podwzgórze.

Kontrola hormonalna: bezpośrednie działanie pobudzające hormonów na wydzielanie gruczołów np. pobudzające  i troficzne działanie hormonów tropowych przysadki mózgowej na podległe im gruczoły dokrewne. Przykład ACTH na korę nadnerczy → ↑ wydzielania kortyzolu.

Regulacja metaboliczna: wpływ substratów lub produktów metabolicznych na wydzielanie dokrewne. Przykładem może być wpływ Ca++ na wydzielanie parathormonu (PTH), wpływ glukozy na wydzielanie insuliny i glukagonu.

UKŁADY HOMEOSTATYCZNE

Działają na zasadzie pętli regulacyjnych.

Możliwe jest dodatnie lub ujemne sprzężenie zwrotne.

Ujemne występuje w fizjologii, dodatnie najczęściej w patologii.

Przykład:

UWALNIANIE HORMONÓW Z GRUCZOŁÓW DOKREWNYCH

albo uwalnianie lub szybka biosynteza

Bodźce:

- nerwowe

- hormonalne

- metaboliczne

- mechanizmy wewnątrzkomórkowe

Kortyzol

Katecholaminy

Insulina, HGH

T3 i T4 progesteron

a) C  AMP

b) Ca++

c) mikrofilamenty i mikrotubule

UDZIAŁ RECEPTORÓW W DZIAŁANIU HORMONÓW

Hormon

                  ↓

I.   Komórka docelowa (pobudzony receptor)

                  ↓

    aktywacja układu G i cyklazy adenylanowej

                 ↓

aktywacja kinaz białkowych powodujących fosforylację różnych białek i zmianę czynności komórki docelowej.

II.     Komórka docelowa (pobudzony receptor)

                 ↓

    poprzez białko G aktywują fosfolipazę C

                ↓

   ↑ wydzielanie tri fosforanu inozytolu (IP3) lub aktywację   kinazy białkowej C (PKC).

WYDZIELANIE HORMONÓW

Podstawowe – charakter pulsujący „ Pulsy” co 5 -10 min,

co 1h (rytm wydzielania około godzinowy),

co 24h (cykl okołodobowy),

co 30 dni (cykl około miesięczny)

trwający rok (cykl około roczny, sezonowy).

RECEPTORY HORMONALNE

-        receptory hormonalne zlokalizowane w błonie komórki

np. insulina działająca poprzez transportery błonowe glukozy (GLUT – 4),

-        receptory ruchowe jako składnik cytoplazmy lub jądra komórki.

DZIAŁANIE HORMONÓW

- zmiany syntezy enzymów

- zmiany aktywności enzymów

Wpływ poprzez receptory błonowe lub cytoplazmatyczne i jądrowe.

Przykłady:

zmiana syntezy enzymów poprzez odpowiedni mRNA (działanie hormonów tlenowych np. aldosteronu)

efektem jest wzrost ilości enzymów uczestniczących w transporcie błonowym K+ i Na+. Pobudzenie syntezy enzymów na poziomie rybosomów (po HGH).

Działanie hormonów bezpośrednio na dany enzym

np. cyklaza adenylowa → ↑ cAMP

cylkaza guanylanowa → ↑ cyklicznego guanomonofosforanu (cGMP) → pod wpływem NO → do rozkurczu naczynia (hormony steroidowe i tarczycowe).

Działanie hormonów peptydowych i aminokwasowych zachodzi za pośrednictwem receptorów błonowych i przy udziale wewnątrzkomórkowych przekaźników np. cAMP, cGMP, Ca++, tri fosforan inozytolu (IP3).

HORMONY PRODUKOWANE I WYDZIELANE

PRZEZ PODWZGÓRZE

Podwzgórze jest częścią międzymózgowia.

Podwzgórze łączy się z płatem przednim przysadki poprzez naczynia krwionośne a z płatem tylnym poprzez aksony podwzgórza.

Wazopresyna (VP), dawniej  hormon antydiuretyczny (ADH).

Hormon jest uwalniany z zakończeń nerwowych i transportowany przez krew w połączeniu z globulinami osocza.

Czynniki pobudzające uwalnianie:

-      ↑ ciśnienia osmotycznego osocza i płynu mózgowo – rdzeniowego o 1 – 2%,

-      ↓ objętości krwi i RR tętniczego,

-      pobudzenie układu nerwowego ośrodkowego (emocje, stres,     uraz),

-      działanie angiotensyny, prostaglandyn, nikotyny.

Mechanizm pobudzenia związany jest ze ↑ os molarności osocza i „obkurczaniu” komórek nerwowych jądra nadwzrokowego (osmoreceptory).

Zasadnicze działanie VP jest działaniem antydiuretycznym.  W kanalikach dystalnych nerek ↑ resorpcji wody, ↑ objętości płynu pozakomórkowego, ↑ osmolarności moczu i ↓ jego objętości.

Przy dużym ↓ RR → skurczu naczyń krwionośnych i ↑ opory naczyniowe ↑ RR.

Najczęstszym zaburzeniem jest moczówka prosta.

OKSYTOCYNA (OXY)

Strukturalnie przypomina wazoprecynę.

OXY uwalnia się okresowo.

Silne bodźce uwalniają oba hormony.

Oksytocyna uwalniana na drodze odruchowej poprzez pobudzenie mechanoreceptorów brodawek sutkowych, szyjki macicy i pochwy. Pobudzająco działają estrogeny a progesteron hamuje.

OXY uczestniczy w laktacji (wydzielanie mleka)

OXY wywołuje gwałtowne skurcze macicy podczas akcji porodowej. W miarę przesuwania się płodu przez kanał rodny co kilka do kilkunastu minut wydzielany jest do krwioobiegu wywołując kolejne skurcze macicy.

Oksytocyna uczestniczy w akcie płciowym (skurcze macicy podczas orgazmu) i ułatwia przesuwanie się nasienia w kierunku jajowodów.

PODWZGÓRZOWE HORMONY UWALNIAJĄCE I HAMUJĄCE

-          hormon uwalniający tyreotropinę (TRH),

-          hormon uwalniający gonadotropiny (GnRH),

...