Marta Bogdanowicz
O dysleksji
czyli
specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu
- odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli
Mojej córce Kasi, od której wiele nauczyłam się o dysleksji
LUBIN 1994 Wydawnictwo Popularnonaukowe "LINEA"
SŁOWO WSTĘPNE
Ksiąźka, którą bierzesz, Czytelniku, do ręki, jest nietypowa. Stano-
wi zbiór pytań i odpowiedzi. Pytania czerpałam z rozmów z rodzicami
dzieci dyslektycznych podczas pracy w poradni, z listów nadchodzą-
cych do Polskiego Towarzystwa Dysleksji, wykładów ze studentami,
zajęć w Szkole dla Rodziców i zebrań Polskiego Towarzystwa Dysle-
ksji. Pytania uszeregowane są w działy. Wszystkie wyszczególnione
są na wstępie publikacji. Dlatego też nie jest konieczne, aby tę
książkę czytać od początku do końca. Można ją czytać również od
końca i od środka. Można także odszukiwać w niej, jak w swoistej encyklopedii,
jedynie odpowiedzi na pytania, zależnie od potrzeb i
zainteresowań.
Odpowiedzi na pytania czerpałam z literatury, z prowadzonych
przeze mnie badań naukowych, z długoletniej praktyki
diagnostycznej
i terapeutycznej z dziećmi, a także - co ma ogromne znaczenie - z
własnych doświadczeń matki dyslektycznego dziecka.
Inspiracją do napisania tej książki było spotkanie z Marion
Welchman i jej publikacja wydana w Brytyjskim Towarzystwie
Dysle-
ksji, której składam podziękowania.
Pragnę wyrazić moją wdzięczność redaktorom: Krystynie Kuczyń-
skiej, Annie Cieślarowej i Stanisławowi Drewniakowi, których praca
przyczyniła się do większej komunikatywności tekstu i tym samym
ułatwi korzystanie z tej książki.
Mam nadzieję, że Czytelnik znajdzie odpowiedzi na większość
pytań, które chciałby mi zadać. Jeśli tak nie jest, proszę przesłać
swoje
pytania pod wskazany niżej adres. Postaram się na nie odpowiedzieć
w kolejnym wydaniu tej książki.
prof.dr hab. Marta Bogdanowicz
Polskie Towarzystwo Dysleksji
ul. Pomorska 68
80-343 GDAŃSK
Jesteśmy w dobrym towarzystwie: Andersen, Rodin, Edison,
Einstein, Churchill, król Norwegii Olaf i jego cbrka księżna
Astrid - to też
dyslektycy.
Hans Christian Andersen
(1 805-1875)
PYTANIA
I. Hlstorta badań nad dysleksją
1. Jak dtugo istnieje dysleksja?
2. Kiedy odkryto i opisano dysleksję?
3. Jacy specjaliści pierwsi opisali i badali zjawisko dysleksji
rozwo-
jowej?
4. Jak rozwijata się wiedza o dysleksji?
5. Jakie są charakterystyczne tendencje w badaniach ostatnich
lat?
6. Jak wygląda wspólpraca specjalistów w zakresie badań nad
dysleksją?
7. Jakie nowe zjawiska spoteczne związane z dysleksją pojawiiy się
w ostatnim czasie?
8, Czy można być dyslektykiem i "wejść do historii'?
I!. Terminologia
1. Dlaczego mówimy o 'specyficznych' trudnościach w czyta-
niu i pisaniu?
2. Co znaczy skrót: LD lu SLD?
3. Czy specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci od
początku nazywano dysleksją?
5
4. Jak długo stosowano termin "wrodzona ślepota słowna'?
5. Co to jest "pseudodysleksja"?
6. Jaki termin jest najczęściej używany na oznaczenie specyficz-
nych trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci?
7. Jakie jeszcze inne nazwy można spotkać w literaturze na
oznaczenie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu?
8. Dlaczego na oznaczenie specyficznych trudności w czytaniu
i pisaniu używa się czasem jednego, a czasem kilku terminów?
9. Jak rozumieć terminy: "dysleksja", "dysortografia" i
"dysgrafia"?
10. Jaką terminologię stosuje się w Polsce?
11. Co to jest "hiperdysleksja"?
III. Definicja dysleksji rozwojowej
1. Czy wszyscy ludzie mogą się nauczyć czytać równie szybko
i piynnie?
2. Jakie wyniki uzyskują dzieci dyslektyczne w testach
inteligencji?
3. Czy dzieci dyslektyczne mogą uzyskać iloraz inteligencji poniżej
przeciętnej?
4. Czy dzieci z inteligencją niższą niż przeciętna mogą mieć
trudności w czytaniu i pisaniu?
5. Czy wszystkie dzieci, które mają trudności w czytaniu i pisaniu
to
dzieci dyslektyczne?
6. Czy istnieje jedna definicja dysleksji?
7. Która z definicji jest powszechnie uznawana?
8. Czy definicja ta nie jest przestarzała?
9. Jaka definicja jest używana w Polsce?
10, Czy dysleksja i specyficzne trudności w uczeniu się to te same
zjawiska?
11. Czy dzieci dyslektyczne zalicza się do kategorii "dzieci o
specjal-
nych potrzebach edukacyjnych"?
12.,Czy niewłaściwe nauczanie może być przyczyną dysleksji?
13. Dlaczego istnieją przeciwnicy wyróżniania zjawiska dysleksji?
IV. Częstość występowanta
1. Jak często zdarzają się przypadki dysleksji?
2. Czy badania nad częstością występowania specyficznych trud-
ności w czytaniu i pisaniu prowadzone były w Polsce?
3. Czy często trudności w czytaniu i pisaniu występują jednocześ-
nie?
4. Jaka jest przyczyna rozbieżności wyników badań nad częstością
występowania dysleksji uzyskanych przez różnych badaczy?
5. Jaki jest stopień statości odsetka dzieci z dysleksją, dysorto-
grafią i dysgrafią ?
6. Czy każdy nauczyciel ma szansę zetknąć się z dzieckiem
dyslektycznym?
7
V. Etlologia - plerwotne prrycryny dysleksjl rozwojowej
1. Czy istnieje jedna przyczyna dysleksji?
2. Czy w rodzinie może być więcej niż jedno dziecko dyslektyczne?
3. Czy dysleksję można odziedziczyć?
4. Jak często zdarza się dziedziczne uwarunkowanie dysleksji?
5. Czy dysleksja równie często występuje u chiopców jak u dziew-
cząt?
6. Dlaczego dysleksja częściej występuje u chiopców?
7. Czy dysleksja może być skutkiem nieprawidlowej ciąży i porodu?
8. Czy dysleksja występuje zawsze w przypadkach nieprawidfowej
ciąży i porodu lub wówczas, gdy oboje rodzice są dyslektykami?
9. Czy dysleksja jest "zlokalizowana" w mózgu?
10. Co to znaczy, że dysleksja może być uwarunkowana organicz-
11. Czy istnieją pewne dowody organicznych zmian w centralnym
układzie nerwowym?
12. Czy dysleksja może być skutkiem urazu psychicznego?
13. Czy koncepcja "psychodysleksji" jest powszechnie przyjęta?
14. Czy dysleksja może mieć związek z zaburzeniami hormonalny-
mi?
15. Jak wyjaśnić przypadki samoistnego ustąpienia dysleksji?
16. Która z koncepcji etiologicznych jest prawdziwa?
8
l7.Co znaczy termin "polietiologia"?
VI. Patomechanizm - wtórne prrycryny dysleksji rozwojowej
1. Jaki jest mechanizm powstawania dysleksji rozwojowej?
2. Jak rozumieć neuropsychologiczny mechanizm czynności czyta-
nia i pisania, ich lokalizację w mózgu?
3. Jakie funkcje leżą u podstaw czynności złożonych, jakimi są
czytanie i pisanie?
4. Zaburzenia jakich funkcji są przede wszystkim odpowiedzialne
za występowanie specyficznych trudności w uczeniu się czytania i
pisania?
5 Jaka jest sprawność innych funkcji poznawczych?
6. Jakie jest neuropsychologiczne podłoże specyficznych trudno-
ści w czytaniu i pisaniu?
7. Jaki jest patomechanizm specyficznych trudności w czytaniu i
pisaniu?
8. Co oznacza określenie "obszar zaburzeń" lub "sprzężone zabu-
rzenia"?
9. W jakich przypadkach trudności w czytaniu i pisaniu są mniej
nasilone?
10. Czy w związku z różnymi patomechanizmami dysleksji rozwojo-
wej można mówić o różnych typach dysleksji?
11. Jak można ustalić istnienie zaburzeń warunkujących dysleksję
rozwojową?
9
r
VII. Diagnoza
1. Kto jest uprawniony do orzekania o dysleksji rozwojowej?
2. Jaki jest zakres badań psychologa?
3. Jaka rola w diagnozowaniu przypada pedagogowi?
4. Jakie zadania w diagnozie dysleksji należą do psychiatry
dziecię-
cego?
5. Jak jest rola logopedy w formulowaniu diagnozy dysleksji?
6. Czy konieczne jest badanie EEG? Jakie dodatkowe badania
mogą być prrydatne w diagnozie dysieksji?
7. Co to jest iloraz inteligecji i jakie jest jego znaczenie w
przypadku
badania dzieci dyslektycznych?
8. Co to jest "wskaźnik fragmentarycznego deficytu rozwojowego"?
9. Czy orzeczenia psychologiczne, wraz z diagnozą innych specja-
listów, powinny być przekazywane do szkoiy?
VIII. Symptomatologia - objawy dysleksji rozwojowej
1. Jakie objawy są podstawą rozpoznania dysleksji?
2. Jak zmienia się symptomatologia dysleksji rozwojowej wraz z
wiekiem dziecka?
3. Czy specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu występują jedno-
cześnie i przez caty czas nauki szkolnej?
4. Jakie nasilenie trudności w czytaniu upowaźnia nas do orzekania
o zaburzeniach w czytaniu?
5. Jak odróżnić specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu, zwane
dysleksją, od trudności jakie ma każde dziecko zaczynające naukę
czytania i pisania?
6. Jakie specyficzne btędy w czytaniu popetniają dzieci
dyslektycz-
ne?
7. Czy objawy trudności w czytaniu ustępują z wiekiem?
8. Czy dzieci dyslektyczne mają tylko trudności w języku polskim?
9. Jak odróżnić dziecko ze specyficznymi trudnościami w pisaniu
od innych, które równieź piszą niepoprawnie?
10. Dlaczego łatwiej ustępuje dysleksja niż dysortografia?
1 i . Czy występowanie biędów ortograficznych w pracach pise-
mnych ucznia to zawsze dysortografia?
12. Na czym polegają specyiiczne btędy w przypadku dysortografii?
13. Jakie objawy są podstawą rozpoznania dysgrafii?
14. Czy każdy przypadek brzydkiego pisma to dysgrafia?
15. Jakie są charakterystyczne objawy zaburzeń funkcji wzroko-
wych?
16. Jakie są charakterystyczne objawy zaburzeń funkcji słucho-
17. Jakie są charakterystyczne objawy zaburzeń funkcji rucho-
e
18. Jakie są charakterystyczne objawy zaburzeń lateralizacji?
19. Czy lateralizacja skrzyżowana zawsze jest przyczyną trudności
w czytaniu i pisaniu ?
10 11
20. Na czym polegają trudności szkolne leworęcznego dziecka?
21. Czy dzieci leworęczne są sprawne ruchowo?
22. Co to jest pismo zwierciadlane czy lustrzane?
23. Czy mylenie prawej i lewej ręki, buta, strony, jest związane z
24. Czy takie objawy jak lęki nocne, moczenie nocne, jąkanie,
bóle brzucha, wymioty, bóle głowy mogą mieć coś wspólnego z
IX. Profilaktyka
1. W jakim wieku ujawnia się dysleksja i od kiedy można rozpocząć
oddziaływania profilaktyczne?
2. Jak wcześnie można przewidzieć, że dziecko będzie miało
3. W jakich przypadkach możemy przypuszczać, że nasze dziecko
jest "dzieckiem ryzyka dysleksji"?
4. Czy można zapobiec dysleksji?
5. Kto może orzec o istnieniu ryzyka dysleksji ?
6. Gdzie szukać specjalistów do konsultacji dziecka, u którego
obserwujemy symptomy "ryzyka dysleksji"?
7. Czy możliwe są profilaktyczne oddziaływania wobec dziecka
leworęcznego, które mogłyby mu ułatwić naukę pisania lewą ręką?
12
X. Dydaktyka
1. Jakie jest najskuteczniejsze podejście metodyczne w nauczaniu
dzieci dyslektycznych?
2. Czy możliwe jest stosowanie uczenia polisensorycznego w nor-
malnej klasie liczącej około 30 dzieci i w grupie przedszkolnej?
3. Dlaczego zdarza się, że dziecko potrafi napisać tekst poprawnie,
innym zaś razem z licznymi błędami?
4. Czy niekonsekwentny poziom graficzny prac pisemnych jest
dowodem lenistwa dziecka?
5. Czy można wpłynąć na podniesienie poziomu graficznego pis-
ma?
6. Czy słuszne jest wymaganie, by dziecko z trudnościami w
czytaniu i pisaniu wiele czasu poświęcało na to w domu?
7. Czy pomagać dziecku w odrabianiu lekcji?
8. Czy pozwalać dziecku na oglądanie telewizji?
9. Czy dziecku dyslektycznemu należy czytać na głos książki?
10. Jak posługiwać się książką wobec małego dziecka?
11. Jak posługiwać się książką wobec dziecka w wieku przedszkol-
nym?
12. Jak wykorzystywać książkę w okresie nauki szkolnej?
13. Czy dziecko dyslektyczne powinno czytać na głos przy całej
klasie?
14. Jakie inne formy można zastosować dla przybliżenia dziecku
lektury?
13
15. Jakie książki powinno czytać dziecko dyslektyczne?
16. Czy pozwolić dziecku na czytanie komiksów?
17. Czy można czytać glośno dziecku, jeśli samemu nie robi się
tego dobrze?
18. Co robić, gdy dziecko woli raczej kopać piłkę niż męczyć się
czytaniem. Jak mu uświadomić, że jego życie to nie tylko futbol?
19. W jaki sposób zachęcić dziecko do czytania?
20. Czy prace pisemne brzydko napisane w szkole powinny być
ponownie w domu przepisywane? Czy należy za wszelką cenę
dbać o estetykę zeszytu?
21. Dlaczego nie tylko nauczyciele języka polskiego powinni znać
problem dysleksji?
22. Czy dzieci dyslektyczne mają trudności z opanowaniem języ-
ków obcych i czy powinny się ich uczyć?
23. Jak pomóc dziecku, gdy nie radzi sobie na zajęciach sporto-
24. Jak pomóc dziecku, by było bardziej sprawne ruchowo?
25. Jak pomóc dziecku, by czuło się bardziej pewne siebie?
26. Jakie pomoce dydaktyczne mogą być przydatne dzieciom ze
specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu?
27. Jak nauczyciel może pomóc w klasie dyslektycznemu dziecku?
28. Czy wobec dzieci dyslektycznych stosuje się jakieś ulgi
egzami-
nacyjne?
XI. Terapia
1. O czym należy pamiętać, gdy się jest rodzicem lub nauczycie-
lem dziecka dyslektycznego ?
2. Kto, gdzie i kiedy może skierować dziecko na zajęcia terapeuty-
czne?
3. Jaki jest system pomocy terapeutycznej dla dzieci dyslektycz-
nych w Polsce?
4. Jakie inne formy organizacyjne opieki terapeutycznej dla
dzieci
dyslektycznych istnieją w Polsce?
5. Czy obecnie powstają w Polsce jakieś nowe inicjatywy równieź w
zakresie opieki nad dziećmi z trudnościami w uczeniu się czytania i
pisania ?
6. Jak powinien przedstawiać się program zajęć terapeutycznych
dla dzieci z dysleksją rozwojową?
7. Co oznacza termin 'ćwiczenia korekcyjno-kompensacyjne'?
8. Czy trudności w czytaniu udaje się przezwyciężyć na drodze
terapii szybciej niż trudności w pisaniu?
9. Czy komputer może być użyteczny w terapii dysleksji?
10. Czy magnetofon może być pomocny w terapii dziecka dyslekty-
cznego?
11. Czy w przypadku dysleksji nabytej i rozwojowej stosuje się
takie
same formy terapii? =
12. Od czego zależą postępy w terapii?
13. Jacy specjaliści potrzebni są w przebiegu terapii?
14 15
14. Czy istnieje możliwość pomocy medycznej?
15. Jak można zdobyć kwalifikacje w zakresie terapii pedagogicz-
nej?
16. Czy rodzice mogą sami prowadzić zajęcia terapeutyczne z
dzieckiem, jeśli nie mają możliwości pomocy ze strony nauczyciela
-terapeuty?
17. Czy można wskazać takie przypadki, w których praca rodziców
z dzieckiem nie jest wskazana?
18. Jakie wskazania warto wziąć pod uwagę, gdy ma się dziecko ze
specyficznymi trudnościami w uczeniu się?
19. Jakie są szanse na zrealizowanie idei integracji w nauczaniu
dzieci dyslektycznych ?
XII. Prognoza i perspektywy
1. Jakie są możliwości pokonania trudności w czytaniu i pisaniu w
przypadku dysleksji rozwojowej?
2. Czy można mieć trudności w czytaniu i pisaniu do końca życia?
3. W jakim stopniu dysleksja i dysortografia utrudniają karierę
szkolną i zawodową?
4. Wielu nastolatków opuszcza szkołę podstawową z bardzo słabą
umiejętnością czytania i pisania. Czy we wszystkich przypadkach
można mówić o dysleksji rozwojowej?
5. Czy uczeń-dyslektyk może studiować?
6. Czy rodzice powinni zrewidować swoje wyobrażenie o przyszło-
ści dziecka, gdy dowiedzą się, że jego trudności w czytaniu i pisaniu
mają charakter dysleksji i dysortografii?
16
7. Czy można "wyleczyć' dysleksję u młodzieży, aby nie ograniczała
możliwości wyboru kariery szkolnej i zawodowej?
8. Czy dysleksja może mieć wpiyw na życie osoby dorosłej?
9. Czy młodzież legitymująca się opinią psychdlogiczną, orzekają-
cą dysortografię, może oczekiwać specjalnego potraktowania pod-
czas egzaminów wstępnych do szkót średnich czy wyższych?
10. Czy terapia pedagogiczna może być skuteczna wobec osób
dorosłych?
11. Czy dorośli dyslektycy mogą uzyskać jakąś pomoć poszukując
zatrudnienia?
XIII. Organizacje działające na rzecz dzieci ze
specyficznyml trudnościami w uczeniu się czytania i pisania
1 . Jakie organizacje zajmują się pomocą dla dzieci dyslektycznych
i od kiedy działają?
2. Jakie stowarzyszenia działają w Europie?
3. Jakie są cele Europejskiego Towarrystwa Dysleksji?
4. Jak powstało Polskie Towarrystwo Dysleksji?
S.Czym zajmuje się i kogo zrzesza Polskie Towarrystwo Dysleksji?
6. Jaki jest teren działania PTD i jaka jest jego organizacja?
annmari1