Kordaczuk Justyna
I rok SUM
Socjologia zaoczna
PRAWO W ŚWIETLE RELIGII MUZUŁMAŃSKIEJ
Islam to najmłodsza z religii monoteistycznych. Jego kultura przyciąga swym orientalnym charakterem, niezrównaną mieszanką smaków i zapachów- jak z opowieści Szeherezady, z czasów dzieciństwa. Muzułmanie (wyznawcy islamu) dzisiaj liczą sobie ponad miliard istnień żyjących we wszystkich szerokościach geograficznych. Islam ma w sobie dużo prostoty kultu, doktryny. Przenika każdy aspekt życia społecznego i rodzinnego. Jest wszechobecny, jak Allah, w którego wierzą. Dotyka codziennych zajęć każdego muzułmanina. Gdy nadchodzi czas modlitwy pozostawiają dotychczasowe zajęcia, by oddać się kontemplacji ze swoim Bogiem. Ich egzystencję regulują zapisy z Koranu i Tradycji Proroka oraz muzułmańskie prawo szari`a[J. Danecki, 1997, s.3-12]
Słowo islam, w języku arabskim oznacza „uległość”, „całkowite poddanie się”. Wyznawcy tej religii określają się mianem- muzułmanie, co z języka arabskiego muslim oznacza- poddanie się Bogu. Główną zasadą islamu, która łączy w sobie wszystkie najważniejsze elementy są słowa szechady: „Nie ma Boga, prócz Boga jedynego, a Muhammad jest jego prorokiem”. [F. Bocheński,1985, s.208]
Islam, jednak, to nie tylko religia, to swoisty sposób na życie, to kultura, to społeczeństwo, to prawo, to w rezultacie państwo. Wszystko podporządkowane jest Bogu. Państwo i religia to swoista jedność, nie jak w chrześcijaństwie dwa odrębne byty, a „każdy element życia człowieka jest traktowany jako przejaw religii” [ J. Danecki,1997, s.5].
Podstawą wiary islamu jest święta księga- Koran. Postać księgi przybrał on dopiero po śmierci ostatniego Proroka Mahometa (po 632r. n.e.), choć niektóre jej fragmenty zostały sporządzone jeszcze za jego życia. [J. Danecki, 1997, s.7-17]
Na skutek działań wojennych grono najbliższych towarzyszy proroka i współwyznawców zaczęło się zmniejszać. W obawie o to, że teksty objawień zaginą i zostaną zapomniane spisano je na wyraźną prośbę kalifa Usmana. Zajął się tym sekretarz proroka Zajd Ibn Sabit. To on nadzorował prace zespołu przygotowującego ostateczny format tekstu objawionego. Oprócz oryginału, sporządzono wtedy jeszcze 3 kopie tekstu, które zostały rozesłane do głównych miast: Damaszku, Basry i Kufy. Oryginał zaś został w Medynie. [J.Bielawski, 1980, s.46]
Koran składa się z poszczególnych rozdziałów, tzw. sur, a każda sura z linijek- ajatów. Sury w Koranie ułożone są w sposób przypadkowy, a właściwie sporządzono im sztuczna chronologię. Stało się tak za sprawą tego, że nikt już nie pamiętał kolejności objawień. Ustalono, więc nowy porządek. Posegregowano sury od najdłuższych (liczących ponad 200 ajatów) do najkrótszych (zaledwie kilkulinijkowych). Wyjątkiem tej chronologii jest pierwsza sura, tzw. otwierająca, która jest w miarę krótka. Umieszczono ją na początku, jak sama nazwa wskazuje jak otwierającą Koran. [J. Danecki, 1991, s.8-10]
Koran zawiera główne wymagania względem społeczności, podstawy konstytucji państwa, przepisy dotyczące małżeństwa, dziedziczenia itp. Święta Księga jest niezwykle trudna do interpretacji. Stąd też muzułmanie jako swoista pomoc w rozumieniu słów koranicznych, a także jako pomoc w ich interpretacji przyjęli sunnę jako drugie po Koranie źródło doktryny. Termin sunna oznacza tradycję, zbiór wiadomości na temat proroka Mahometa odnośnie reguł jego postępowania. Przytaczane są tam wypowiedzi, opinie, a nawet milczenie proroka. [ J. Danecki,1997, s. 7-17].
Sunna składa się z hadisów, tj. poszczególnych opowiadań o dziejach, bądź też po prostu słowa proroka. Każdy hadis składa się z 2 części. Jednym z nich jest właściwy tekst tzw. matn. Poprzedza go „łańcuch tradentów” – isnad, czyli spis kolejnych osób przekazujących sobie dany hadis. [J. Danecki,1997, s. 7-17]
Tradycję zawdzięczamy towarzyszom proroka, którzy zachowywali w pamięci, a następnie opisywali jego życie ukazując Mahometa jako idealnego człowieka, który żyje w sposób zgodny z Koranem. To swoisty bohater, choć ukazany jako zwykły, prosty pasterz.
Hadisy służą za przykład, gdy trzeba rozwiązać problem. Pomagają wyjaśnić sytuację i zachować się wówczas stosownie względem prawa koranicznego.
Rozwój religii islamskiej, a co za tym idzie poszerzanie się jej terytorialnego zasięgu spowodowało, że niewystarczające okazały się Koran i sunna. Koniecznością okazało się sformułowanie prawa opierającego się na głównych źródłach religii. Prawo muzułmańskie tzw. szari`a została wsparta przez naukę prawa muzułmańskiego fikh. Szari`a jest związana bezpośrednio z religią, dotyczy zasad stosunku do Boga i stosunku do drugiego człowieka. Czyny ludzkie podzielono z perspektywy prawa cywilnego i religijnego. Ludzkie działania rozdzielono na 2 grupy: działania pozytywne i działanie negatywne, które następnie podzieliły się znowu:
Działania pozytywne Działania negatywne:
- nakazane - zakazane
- godne pochwały - godne potępienia
- wskazane - niewskazane
Zachowania człowieka są rozpatrywane i analizowane pod kątem tych dwóch działań. Społeczeństwo zaś dąży do uzyskania stanu, w którym ludzie będą działać wyłącznie pozytywnie [F. Bocheński, 1985, s.211-212].
Prawo muzułmańskie jest ściśle skorelowane z religią, a przepisy prawne mają sankcje religijne. Prawo w islamie stanowiło i stanowi najważniejszy aspekt życia- ważniejszy, niż teologia. Prorok Mahomet przywiązywał dużą wagę do przepisów prawnych, czego dowodem może być sama Święta Księga poświęcająca znaczną część tekstów właśnie przepisom prawnym. Islam reguluje prawnie życie każdego muzułmanina poczynając od narodzin [J.Bielawski, 1980, s.81-82].
Allah i jego słowa są genezą prawa, które każdy muzułmanin uważa za prawo naturalne. Cel jurysdykcji to w głównej mierze zaprowadzenie porządku i sprawiedliwości. Mistrzowie i zwolennicy prawa islamskiego zbierali się razem i prowadzili dysputy nad religią i prawami. Chcieli stworzyć idealny model życia zarówno jednostki jak i społeczeństwa. Rosnąca liczba dyskutantów spowodowała, że zaczęły w VII wieku powstawać muzułmańskie szkoły prawne (mazhaby). Ostatecznie jednak ustaliły się cztery szkoły wyprowadzone przez sunnitów: hanaficka, malikicka, szafi`icka, hanbalicka i jedna szyicka, a dokładnie dżafrycka. Nazwy pochodzą od imion ich reprezentantów. Pomiędzy szkołami występują niewielkie rozbieżności. Koniecznością jednakże jest należenie do jednej z wymienionych szkół i postępowanie zgodnie z jej zasadami. [www.muzulmanie.com] Oprócz Koranu i sunny przyjęto jeszcze dwa źródła prawa idżmę- „zgodność opinii”, czyli jednomyślna zgoda wspólnoty w jakiejś konkretnej dziedzinie, sprawie oraz Kijas- „analogię”, dzięki której rozstrzyga się o sprawach poprzez analogiczne porównanie sytuacji z inną i orzekanie na tej podstawie. [J. Bielawski,1980, s.86-94]. W przypadku porad bądź też prawnych konsultacji udawano się do muftego, który swoje orzeczenia wydawał w formie fatw- piśmiennych porad i opinii.
W prawie muzułmańskim można wyróżnić reguły i przepisy dotyczące kultu religijnego, a także przepisy odnoszące się do bardziej świeckiej sfery działalności człowieka. [J. Bielawski,1980, s.103].
Przepisy dotyczące kultu religijnego opierają się, w islamie, na pięciu filarach. Są nimi:
1) szahada- wyznanie wiary;
Jest to wyznanie wiary w postaci jednego zdania, po wygłoszeniu którego staje się pełno prawnym muzułmaninem. Trzeba je wtedy wypowiedzieć z pełną świadomością i w obecności świadków. Słowa te artykułuje się przy każdej ważnej uroczystości, bądź sytuacji (nawet w obliczu zejścia ze świata doczesnego). Te słowa to: „Nie ma bóstwa prócz Boga Allaha, a Muhammad jest posłańcem Boga”. [J. Bielawski,1980, s.103-104].
2) salat- modlitwa
Modlitwa jest wyrazem podporządkowania się Bogu, poddania się jego woli. Każdy muzułmanin powinien modlić się pięć razy dziennie wg uzgodnionego porządku:
- o świcie, salat as-subh; obejmuje 2 lub 3 raka
- w południe, salat az-zuhr; obejmuje 4 raka
- po południu, salat al-asr; obejmuje 4 raka
- o zachodzie słońca, salat al-maghrib; obejmuje 2 lub 3 raka
- w nocy, salat al-isza; obejmuje 4 raka
[J. Bielawski,1980, s.107-109]
3) saum- post
Post obowiązuje każdego zdrowego muzułmanina. Jeśli w owym czasie się podróżuje lub choruje post nie obowiązuje i można odłożyć na dogodniejszy termin. Post odbywa się w miesiącu ramadan (9 miesiąc roku księżycowego) i rozpoczyna się, gdy na niebie pojawi się tarcza księżyca w nowiu. W poszczególnych krajach islamskich inaczej sygnalizują rozpoczęcie postu (najczęściej poprzez wystrzał armatni). Podczas saumę zabronione jest spożywanie posiłków, picie, palenie, odbywanie stosunków seksualnych itp. od wschodu, aż do zachodu słońca. W nocy można trochę zjeść. Na koniec dnia składa się podziękowanie Allahowi i recytuje partie koraniczne. Do 5 modlitw dołącza wtedy jeszcze jedna wieczorną z 20 raka`a, której przewodniczy imam. Zakończenie postu jest obchodzone bardzo uroczyście- to jedno z dwóch wielkich świąt muzułmańskich. Post jest bardzo rygorystyczny. Jeśli wierny nie wypełnia go bez podania istotnej przyczyny, wówczas może zostać nawet uwięziony. Post jest uznawany za najdoskonalszą pokutę. Zabroniono poszczenia w soboty i niedziele, a także podczas świąt muzułmańskich. [J. Bielawski, 1980, s.111-113]
4) zakat- jałmużna
Islam jest tolerancyjny wobec różnic społecznych, lecz przeciwstawia się przesadnemu bogaceniu kosztem innych. Jałmużna jest specyficznym sposobem na oczyszczenie się. Co roku każdy muzułmanin powinien oddać część swoich dochodów społeczeństwu. Wyraźnie wyznaczone było minimum zarobku od którego była naliczano jałmużnę obowiązkową. Dzięki temu pobierana była od ludzi bogatych dla ludzi biedniejszych. Zgromadzoną darowiznę rozdzielał zwierzchnik muzułmański pomiędzy potrzebujących m.in. biednych, zadłużonych, podróżujących. Koran zachwala jałmużnę i obiecuje za nią nagrodę po śmierci. Oprócz jałmużny obowiązkowej istniała jeszcze jałmużna dobrowolna, która należy do kategorii działalności nakazanej. Sadaka- jałmużna dobrowolna przekazywana była na cele użyteczności publicznej, wspieranie fundacji. Oba typy zostały rozpowszechnione i dodały splendoru islamowi. [J. Bielawski,1980, s.109-111]
5) hadżdż- pielgrzymka
Pielgrzymka nie jest tak rygorystycznie przestrzegana jak pozostałe podstawy islamskiej religii. Jest ona niezwykle trudna do odbycia, z powodu m.in. ułomności fizycznych, czy też braku środków pieniężnych. Do obowiązku każdego muzułmanina należy przynajmniej raz w swoim życiu udać się w podróż do Mekki. Z nakazu tego są zwolnieni ludzie chorzy umysłowo, niewolnicy, a także kobiety, które nie mają opiekuna z rodziny, który by się razem z nimi udał w podróż. Istnieje, wszelako możliwość, aby pielgrzymka została odbyta w zastępstwie. [J. Bielawski, 1980, s.113-120]
Przepisy prawne regulujące życie społeczne muzułmanów opierają się przede wszystkim na dziedzinie prawa cywilnego, zawierają także elementy prawa karnego i publicznego. Prawo cywilne dzieli się na trzy główne działy: sprawy osobowe, sprawy rodzinne, sprawy majątkowe i dziedziczenia. Były to najważniejsze zagadnienia, na które prorok w pierwszej kolejności zwrócił uwagę. Prawo rodzinne muzułmańskie obejmuje przede wszystkim zagadnienia dotyczące zawarcia małżeństwa: przeszkody w zawarciu, ważność i nieważność małżeństwa, rozwód itd. [J. Bielawski, 1980, s.121-122]
Ciekawostką jest, iż w religii islamskiej zawarcie małżeństwa równa się zawarciu umowy cywilno prawnej (nie jak w chrześcijaństwie sakrament). Podczas spisywania takiej umowy kobieta określa wysokość daru małżeńskiego as-Sadak. Dostaje go w dwóch częściach- pierwsza przed ślubem, druga- po. [H. Abu-Rub, 2002, rozdz.4.10]. W czasach przedmuzułmańskich podarunek stanowił cenę za żonę. Dar otrzymywali wówczas rodzice kobiety. Teraz otrzymuje go żona jako swoiste wynagrodzenie, które pozostaje przy niej nawet w przypadku rozwodu, a mąż po ślubie nie może żądać jego zwrotu lub podziału. [J.Bielawski, 1980, s.123]
W islamie niegdyś ślubu mógł udzielić niemal każdy muzułmanin. I w miarę rozpowszechniania się religii stworzono sądy prawne (odpowiedniki naszych urzędów stanu cywilnego), które wydają odpowiednie dokumenty stwierdzające fakt zawarcia związku małżeńskiego. [H. Abu-Rub, 2002, rozdz.4.10]
Specyficzną instytucją w organizacji rodziny muzułmańskiej jest dopuszczalna poligamia, która pozwala muzułmaninowi posiadać cztery prawowite małżonki, obok nieskończonej liczby nałożnic. Warunkiem koniecznym do posiadania kilku żon jest obowiązek zadośćuczynienia wszystkim im potrzebom w sprawiedliwy sposób. Jeśli mężczyzna nie jest w stanie temu podołać, powinien mieć tylko jedną małżonkę. [J. Bielawski, 1980, s.123]
Sprawy majątkowe i związane z tym sprawy spadkowe były bardzo ważne dla dobrego funkcjonowania systemu społeczno-politycznego. Podstawy prawa spadkowego oparte zostały całkowicie na Koranie, w każdym razie jeśli chodzi o własność prywatną. Potem to prawo koraniczne zostało jeszcze drobiazgowo opracowane przez szkoły prawa muzułmańskiego. Muzułmańskie prawo spadkowe, które łączy się ściśle z prawem rodzinnym w ogóle, zna dziedziczenie testamentowe i beztestamentowe. Przepisy spadkowe były stosowane rygorystycznie. Jedna z bardzo ważnych i pozytywnych zasad muzułmańskiego prawa spadkowego mówiła, iż dziedzic jest sukcesorem majątku, a nie jest odpowiedzialny za zobowiązania osoby, która ten majątek pozostawiła; dziedzic nie odpowiadał za długi, które przekraczały wartość pozostawionego majątku. [J. Bielawski, 1980, s.121-122]
Jeśli chodzi o bardziej konkretne przepisy prawne w muzułmańskim prawie cywilnym na pierwszy plan wysuwają się przepisy dotyczące kobiet. Status muzułmańskich kobiet poprawił się nieco w stosunku do okresu przedmuzułmańskiego. Koran stanowczo potępił niezadowolenie z narodzin córki, a także okrutny pogański zwyczaj polegający na zakopywaniu żywcem nowonarodzonych dziewczynek. Zniesiono także przepis dotyczący ponownego zamążpójścia wdów. Islam określa, iż po upływie czterech miesięcy i dziesięciu dni wdowa może ponownie wyjść za mąż. Podobnie rzecz się ma w przypadku kobiet rozwiedzionych, w przypadku których zwłoka wynosi trzy miesiące (to czas, w którym były mąż ma prawo ponownie się z nią ożenić). Koran mówi, iż odprawienie żony (rozwód) może zaistnieć tylko dwa razy , a jeśli ten sam mężczyzna zrobi to po raz trzeci, wówczas nie może się już z nią ożenić, chyba że wyjdzie ona za mąż za innego i ten da jej rozwód. Koran zabrania także rozwodzenia się z kobietami ciężarnymi, aby je odprawić trzeba czekać, aż do rozwiązania. Później zaś mężczyzna ma utrzymywać kobietę i dziecko, aż do jej ponownego ożenku z innym. Matki, aby w zapewnić pełny rozwój swym dzieciom powinny karmić je piersią przez dwa lata. Mogą także oddać je do wykarmienia specjalnym mamkom, którym ojciec dziecka będzie płacił za karmienie (w ten sposób tworzy się w islamie tzw. „pokrewieństwo mleczne”, które wpływa później na przepisy dotyczące małżeństwa, gdyż mleczne potomstwo tak samo jak rodzone nie może zawrzeć ze sobą związku małżeńskiego). [J. Bielawski, 1980, s.121-124]
W przypadku zasad prawa karnego, to szkoły prawne muzułmańskie nie wypracowały samodzielnego systemu prawa karnego, które by stanowiło samodzielną dyscyplinę prawną. Koran i sunna zawierają przepisy z dziedziny prawa karnego, jednakże mają one charakter bardziej fragmentaryczny. Jednakże na podstawie tych nakazów i zakazów wypracowano pewien zespół norm prawa karnego. [J. Bielawski, 1980, s.125-126]
Prawo religijne islamu wyróżnia trzy kategorie przestępstw:
1) zbrodnie połączone z przelewem krwi, bez kradzieży i rozboju (pozostałość z czasów przedmuzułmańskich)
2) przestępstwa przeciwko Bogu, np. odstępstwo od wiary, bluźnierstwo oraz poważne wykroczenia przeciwko porządkowi społecznemu, takie jak: cudzołóstwo, kradzież, rozbój, picie wina (ustalone dość wcześnie przez prawo koraniczne)
3) przestępstwa- lżejsze przypadki godzące w porządek publiczny
Najcięższe sankcje na jakie narażeni byli ludzie to przede wszystkim- kara śmierci, biczowanie i kamienowanie. Kara śmierci przez ukamienowanie za cudzołóstwo nie jest w Koranie nakazane- ów przepis wymyślono dopiero później. Koran jedynie przewidział za cudzołóstwo 100 batów dla każdego z winnych, a kobiecie zamknięcie na zawsze. Jeśli chodzi o karę za kradzież, Koran jest bardzo surowy- nakazuje uciąć rękę złodziejowi niezależnie czy to kobieta czy mężczyzna. Islam zakazuje lichwy, picia wina i uprawiania gier hazardowych. Prawo szari`a przewiduje cztery główne kary:
- prawo odwetu (talionu)- kisas
- prawo okupu za zabójstwo- dija
- kara wymierzona prawnie- hadd
- kara wymierzona przez kadiego (sędzia) w ramach jego kompetencji- tazir
Koran zaleca by „płacić dobrem za zło” i obiecuje raj tym, którzy przebaczają, jednakże zachowuje prawo okupu i talionu z przedmuzułmańskiej Arabii.
Prawo talionu Koran ogranicza do zemsty na osobie winnego, mówi ono: „Prawo odwetu (talionu- kisas) jest wam przypisane za morderstwo: człowiek wolny za człowieka wolnego, niewolnik za niewolnika, kobieta za kobietę…”. [Koran, sura 2/178]. Ten sam werset dalej dopuszcza poniechanie kary i zapłacenie odpowiedniej rekompensaty, ale tylko za pierwsze morderstwo. W razie recydywy, winny musi ponieść karę zgodnie z prawem. Koran dokonuje rozróżnienia pomiędzy zabójstwem umyślnym i przypadkowym (za umyślne zabójstwo czeka kara piekła). Zabójstwa przypadkowe zastępuje się okupem- dija. Obowiązuje wyzwolenie niewolnika i zapłacenie rodzinie ofiary za okupu krwi. [J. Bielawski, 1980, s. 126-127]
Reasumując, prawo muzułmańskie obiera pewną pośrednią celowość pomiędzy pokutą, poprawą winnego, a zastraszeniem, co dobrze odpowiada swoistej orientacji represji, równocześnie religijnej i polityczno-społecznej.
Sądownictwo w Islamie, podobnie jak prawo ulegało ciągłym przemiano. Ewolucje doprowadziły w rezultacie do ukształtowania się specyficznej muzułmańskiej instytucji sądowej, znajdującej najlepsze odzwierciedlenie we władzy „sędziego”- kadiego. Funkcja kadiego była zarezerwowana wyłącznie dla muzułmanów. Kadi był w sądownictwie muzułmańskim omal wszystkim: rozjemcą, sędzią, notariuszem, opiekunem dla nieletnich itd., miał też czuwać nad poszanowaniem prawa. W islamie obowiązywała zasada jednego sędziego i jednego sądu. Nie było sądów apelacyjnych. Sędzia miał do pomocy radę konsultacyjną, dwóch funkcjonariuszy, świadków urzędowych (czuwali oni nad prawidłowością procedury sądowej). Kadiemu podlegały sprawy, przede wszystkim z dziedziny prawa cywilnego, sprawy ruchomości i nieruchomości, sprawy rzeczowe i osobowe. Kadi miał też kompetencję w sprawach handlowych i karnych, chociaż domena prawa karnego przechodziła w ręce policji- szurta. Od wczesnego okresu islamu, obok kadiego działał „interpretator” prawa- mufti, który wydawał pisemne opinie, tzw. fatwy.
Tak pokrótce przedstawia się zarys prawa w religii muzułmańskiej. Ich zasady egzystencji zupełnie różnią się od naszych. Życie obecnych muzułmanów stanowi kwintesencję Koranu i tradycji oraz wymogów współczesnego świata. Wszystkie działania i ludzkie zamierzenia wiążą się z wiarą w Allaha. A każda część życia przesycona jest religią.
BIBLIOGRAFIA:
1) Abu-Rub Haitham, Zabża Beata: Status kobiety w Islamie. Wrocław 2002 r.
2) Bocheński Franciszek: Islam wobec uprzemysłowienia. [w:] A. Mrozek-Dumanowska (red), W kręgu religii krajów pozaeuropejskich, Warszawa 1985 r.
3) Bielawski Józef: Islam. Warszawa 1980 r.
4) Danecki Janusz: Kultura Islamu. Słownik. Warszawa 1997 r.
...
CiziaMizia20