Ustawa XII tablic - Maria Zabłocka - omówienie.txt

(74 KB) Pobierz
MARIA ZAB�OCKA
USTAWA XII TABLIC


TABULA I                  l
1. Sl IN IUS YOCAT, [ITO.] Ni IT, ANTESTAMINO: IGITUR EM CAPITO.
2. Sl CALYITUR PEDEMYE STRUIT, MANUM ENDO IACITO.
3. Sl MORBUS AEVITASVE VITIUM ESCIT, [QUI IN IUS YOCABIT] IUMENTUM DATO. Sl NOLET, ARCERAM NE STERNITO.
4. ADSIDUO VINDEX ADSIDUUS ESTO; PROLETARIO [IAM CIVI] QUIS VOLET VINDEX ESTO.
Ad 1. Najstarszy rzymski proces prywatny sk�ada� si� z dw�ch faz: in iure, tocz�cej si� przed urz�dnikiem, kt�ry stwierdza�, czy w danym przypadku przys�uguje stronie odpowiednia skarga (legis actio), i apud iudicem -przed s�dzi� prywatnym, kt�ry rozpatrywa� przedstawione przez strony dowody oraz wydawa� wyrok. Ka�dy proces, tak jak i dzi�, rozpoczyna� si� od pozwu, kt�ry nazywa� si� in ius vocatio i by� w tym czasie ustny i prywatny. Pozwany mia� obowi�zek stawi� si� przed urz�dnikiem. Je�li nie chcia� tego uczyni�, pow�d m�g� go, po przywo�aniu �wiadk�w, pochwyci�.
Ad 2. Je�li pozwany oci�ga� si� lub ucieka�, prawo zezwala�o powodowi, po dokonaniu symbolicznych gest�w (manum endo iacit�), doprowadzi� go przed urz�dnika si��. By� to jakby pierwszy etap podporz�dkowania pozwanego powodowi. W dalszym toku post�powania, przy in ius vocatio w procesie egzekucyjnym, pow�d dokonywa� po�o�enia r�ki (manus iniectio), co symbolizowa�o obj�cie w�adzy nad pozwanym (por. 3, 2).

TABLICA I
1. JE�LI [POW�D] WZYWA NA S�D, NIECH [POZWANY] IDZIE. JE�LI [POZWANY] NIE IDZIE, NIECH B�D� WEZWANI �WIADKOWIE: WTEDY [POW�D] NIECH GO [= pozwanego] POCHWYCI.
2. JE�LI [POZWANY] OCI�GA SI� CZY UCIEKA, NIECH [GO] [POW�D] ZATRZYMA.
3. JE�LI CHOROBA CZY WIEK [POZWANEGO] B�D� PRZESZKOD�, NIECH [POW�D] DA ZAPRZ�G. JE�LI [POZWANY] NIE CHCE [ZAPRZ�GU], NIECH [POW�D] NIE WY�CIE�A WYGODNEGO WOZU.
4. BOGATEMU WINDEKSEM NIECH B�DZIE BOGATY; BIEDNEMU ZA� OBYWATELOWI KTOKOLWIEK CHCE, NIECH B�DZIE WINDEKSEM.
Ad 3. W przypadku choroby pozwanego lub jego podesz�ego wieku, nale�a�o u�atwi� mu dotarcie przed urz�dnika. W tym celu pow�d winien by� dostarczy� pozwanemu, maj�cemu problemy z poruszaniem si�, zaprz�g, czyli najprostszy �rodek lokomocji. Gdy pozwany nie chcia� skorzysta� z zaprz�gu, nie by�o obowi�zku dostarczenia mu wy�cie�anego wozu, czyli wygodniejszego �rodka transportu.
Ad 4. W trakcie procesu pozwany m�g� skorzysta� z pomocy innego obywatela, zwanego vindex, kt�ry kwestionowa� roszczenie powoda i tym samym wdawa� si� w sp�r w miejsce pozwanego. Dla cz�owieka bogate-90 jako vindex m�g� wyst�pi� tylko bogaty, dla biednego - ka�dy obywatel.

16
Tabulal


5. NEX ... FORTI SANATI...
6. REM UBI PACUNT, ORATO.
7. Ni PACUNT, IN COMITIO AUT IN FORO ANTE MERIDIEM CAUSSAM  COICIUNTO.  COM  PERORANTO  AMBO PRAESENTES.
8. POST MERIDIEM PRAESENTI LITEM ADDICITO.
Ad 5. Fragment ten jest ma�o zrozumia�y, poniewa� zachowa�a si� jedynie cz�� s��w. Na podstawie uszkodzonego tekstu Festusa, na kt�rym oparto rekonstrukcj�, zosta�a postawiona hipoteza, zak�adaj�ca mo�no�� zawierania najstarszych akt�w prawa rzymskiego, takich jak uroczysta po�yczka (nexum) i uroczyste kupno (mancipium), przez ludy sprzymierzone z Rzymem - zar�wno te, kt�re zawsze pozostawa�y w przymierzu (forctes, for�es), jak i te, kt�re na kr�tko zerwa�y to przymierze i szybko do niego powr�ci�y, jakby uzdrowione (sanates). Prawdopodobnie chodzi�o nie tyle o mo�no�� zawarcia wymienionych akt�w, ile o prowadzenie procesu za pomoc� skarg (/eg/s actiones) przeznaczonych tylko dla Rzymian. Jednak�e w rekonstrukcji Gothofredusa powy�szy przepis
w wersji NEXO SOLUTO, FORTI SANATI sirempsjus esto zosta� umieszczony w tablicy IX {de iure public�).
Ad 6. W toku procesu strony mog�y zawrze� ugod� (pactum). Taka ugoda, og�aszana przez pretora, by�a wi���ca i ko�czy�a spraw�.

Tablica I                          17
5. ZOBOWI�ZANIE] Z UROCZYSTEJ PO�YCZKI ... WIERNYM [A TAK�E] PONOWNIE SPRZYMIERZONYM ...
6. SKORO [POW�D I POZWANY] ZAWR� UGOD� [W SPRAWIE], NIECH [TO] [PRETOR] OG�OSI.
7. JE�LI NIE ZAWR� UGODY, NIECH STAWI� SI� NA SPRAW� PRZED PO�UDNIEM W MIEJSCU ZGROMADZE� LUDOWYCH LUB W MIEJSCU ODBYWANIA S�DU. NIECH PRZEMAWIAJ�, GDY OBAJ [S�] OBECNI.
8. PO PO�UDNIU NIECH [S�DZIA] PRZYS�DZI PRZEDMIOT SPORU NA KORZY�� OBECNEGO.
Ad 7. Je�li strony nie zawar�y ugody, powinny stawi� si� przed po�udniem w miejscu zgromadze� ludowych (comitium) lub odbywania s�du (forum) w celu rozstrzygni�cia sprawy przez s�dziego. Ka�da ze stron przedstawia�a dowody na poparcie swojego twierdzenia w obecno�ci strony przeciwnej.
Ad 8. W przypadku nieobecno�ci jednej ze stron, po po�udniu s�dzia rozstrzyga� sp�r na korzy�� strony obecnej.

18	Tabulal

Sl AMBO PRAESENTES, SOLIS OCCASUS SUPREMA
9.
TEMPESTAS ESTO.
10. Gellius 16, 10, 8: cum proletarii et adsidui et sanates et VADES et SUBYADES et XXV asses et taliones furtorumque quaestio CUM LANCE ET LICIO evanuerint, omnisque illa Xn tabularum antiquitas - leg� Aebutia lata consopita sit -.
Ad 9. Je�li obydwie strony stawi�y si� i przedstawi�y dowody, po dokonaniu ich oceny s�dzia mia� obowi�zek wyda� wyrok najp�niej do zachodu s�o�ca.
Ad 10. Lex Aebutia zezwoli�a obywatelom -jak t�umaczy Gellius w swoim dziele Noctes Atticae - na procesowanie si� mi�dzy sob� za pomoc� nowego, cz�ciowo odformalizowanego procesu, zwanego formu�kowym, Dlatego wiele instytucji zawartych w Ustawie XII Tablic, zwi�zanych z procesem legisakcyjnym - takich jak r�nego rodzaju r�czyciele (vades, subvades), stosowanie talionu lub kary 25 as�w w odpowiednich przypadkach zniewagi (iniuna), a tak�e furtorum quaestio cum lance et lido (por. 8, 15) - posz�o w zapomnienie, gdy� ka�dy wola� toczy� sp�r w ramach nowego procesu.

Tablica I                          19
9. JE�LI OBYDWAJ [S�] OBECNI, ZACH�D S�O�CA NIECH B�DZIE OSTATECZNYM TERMINEM [ROZSTRZYGNI�CIA SPRAWY].
10. Gellius 16, 10, 8: Wszelkie owo dawne prawo [Ustawy] XII Tablic zanik�o, ... gdy po uchwaleniu lex Aebutia [takie terminy, jak]: pro le tar ii, adsidui, sanates, VADES, SUBYADES, XXV asses, taliones, furtorumque quaestio CUM LANCE ET LICIO posz�y w zapomnienie ...

TABULAII
l. a. Gaius 4,14: Poena autem sacramenti aut quingenaria erat aut quinquagenaria. Nam de rebus M aeris plurisve D assibus, de minoris vero L assibus sacramento contendebatur; nam ita leg� XII tabularum cautum erat. [At] si de libertate hominis controversia erat, etsi pretiosissimus homo esset, tamen ut L assibus sacramento contenderetur, eadem leg� cautum est -. b. Gaius 4,17a'. P(er) iudici[s p]ostulat[i]one(m) ageba[tur, si] q[u]a de re ut ita ager[et]ur lex ius[si]sse[t], sicu[ti] lex XII [t]abularum de [eo] q(uod) ex sipu[l]at[i]one petitur.
Ad 1. Prawdopodobnie w Ustawie by�y przedstawione sposoby post�powania s�dowego (/eg/s actiones). Jeden z nich, pocz�tkowo jedyny do dochodzenia roszcze�, zwany /eg/s actio sacramento, wymaga� z�o�enia przez strony sacramentum. Sacramentum to pierwotnie przyprowadzane przez strony zwierz�ta: wo�y i owce, kt�re by�y deponowane u kap�an�w. Strona wygrywaj�ca proces otrzymywa�a je z powrotem; zwierz�ta jej przeciwnika sk�adano w ofierze bogom, jako zado��uczynienie za m�wienie nieprawdy. Z biegiem czasu jako sacramentum przyjmowano okre�lon� ilo�� kruszcu, a p�niej pieni�dzy stanowi�cych r�wnowarto�� 5 wo��w lub 5 owiec. Sacramentum tej strony, kt�ra przegra�a proces, tytu�em kary za nieprawdziwe twierdzenia przepada�o na rzecz �wi�tyni, a p�niej - na rzecz skarbu pa�stwa. Wynosi�o ono 500 lub 50 as�w w zale�no�ci od tego, czy przedmiot sporu mia� warto�� 1000 as�w czy mniejsz�. Wyj�tek stanowi�y spory o wolno�� cz�owieka. Niezale�nie bowiem od warto�ci niewolnika, o status kt�rego toczy� si� sp�r, sacramentum wynosi�o zawsze tylko 50 as�w. Wprowadzony prawdopodobnie

TABLICA II
l. a. Gaius 4,14: Kara za� sacramentum wynosi�a pi��set albo pi��dziesi�t [as�w]. W sprawach bowiem o tysi�c lub wi�cej as�w ��dano sacramentum 500 as�w, o mniej za� - 50 as�w; tak bowiem postanawia�a Ustawa XII Tablic. Natomiast, je�li sp�r toczy� si� o wolno�� cz�owieka, chocia�by mia� on najwy�sz� cen�, jednak�e ��dano sacramentum 50 as�w, [co] postanowiono w tej samej Ustawie ... - b. Gaius 4,17 a: Przez ��danie ustanowienia s�dziego prowadzono sp�r, je�li ustawa postanawia�a co do jakiej� sprawy, by w ten spos�b post�powano, jak np. Ustawa XII Tablic o tym, czego ��da si� ze stypulacji.
dopiero przez Ustaw� prostszy spos�b post�powania, nie wymagaj�cy sk�adania sacramentum, a polegaj�cy na ��daniu od razu ustanowienia s�dziego (per iudicis postulationem), mo�na by�o toczy� w sprawach in personam, tj. z zakresu prawa obligacyjnego (wierzyciel - d�u�nik), i to tylko w przypadkach przewidzianych przez Ustaw�. Wiadomo, �e Ustawa XII Tablic zezwoli�a na prowadzenie procesu per iudicis postulationem, je�li wierzyciel dochodzi� swej wierzytelno�ci wynikaj�cej z kontraktu s�ownego (sponsio, a p�niej stipulatio).

22                       Tabulall
2. ... MORBUS SONTICUS ... AUT STATUS DIES CUM HOSTE ... QUID HORUM FUIT [YITIUM] IUDICI ARBITROYE REOVE, EO DIES DIFFISUS ESTO.
3. CUI TESTIMONIUM DEFUERIT, IS TERTIIS DIEBUS OB PORTUM OBYAGULATUM ITO.
Ad 2. Pozwany by� zobowi�zany uda� si� przed pretora i prowadzi� proces od razu po In ius vocatio. Tylko �miertelna choroba lub sprawa z cudzoziemcem czy to pozwanego, czy s�dziego lub arbitra powodowa�y odroczenie terminu rozprawy.
Ad 3. Je�li �wiadek odm�wi� z�o�enia zeznania, zainteresowana strona mog�a go napi�tnowa� co trzeci dzie� wykrzykuj�c przed jego domem, �e nie dochowuje pok�adanego w nim zaufania (por. te� 8, 22).

Tablica II                          23
2. ... �MIERTELNA CHOROBA ... LUB SPRAWA Z CUDZOZIEMCEM, [JE�LI] ... CO� Z TEGO BY�O [PRZESZKOD�] [O ILE DOTYCZ�] S�DZIEGO, ARBITRA LUB POZWANEGO, Z TEGO POWODU TERMIN [ROZPRAWY] NIECH B�DZIE ODROCZONY.
3. KOMU ODM�WIONO �WIADECTWA, TEN CO TRZECI DZIE� NIECH IDZIE PRZED DOM [�WIADKA] W CELU ZAWODZENIA.

TABULAffl
1. AERIS CONFESSI REBUSOUE IURE IUDICATIS XXX DIES
IUSTI SUNTO.
2. POST DEINDE MAMU� INIECTIO ESTO. IN IUS DUCITO.
3. Ni IUDICATUM FACIT AUT QUIS ENDO EO IN IURE YINDICIT, SECUM DUCITO,...
Zgłoś jeśli naruszono regulamin